इब्राहिम ट्राउरेः न्यूनतम उमेरमा राष्ट्रनिर्माणको नयाँ अध्याय

६ अक्टोबर २०२२ मा आफ्नै सेनानीले नेतृत्व गरेको दोस्रो सैनिक झडपपछि राष्ट्रप्रमुख बनेका क्याप्टेन इब्राहिम ट्राउरे (जन्मः १४ मार्च १९८८) अफ्रिकाको इतिहासमा विश्वकै सबैभन्दा कम उमेरका राष्ट्रपतिका रूपमा उभिएका छन् । ट्राउरेले आफैँलाई सैनिक ‘क्याप्टेन’ पदमा रहेको उल्लेख गरी आफ्नो कार्यालयमा जडान गरिएको एसी निकालेर विद्यालयहरूमा पंखा जोडे, र दुखि जनता भएकालाई तत्कालन सहयोग जुटाए ।

नयाँ राष्ट्रवाद र प्यान–अफ्रिकी अभियान

ट्राउरेले पश्चिमा औपनिवेशिक प्रभाव र फ्रान्सले पचाउने पुराना ढाँचालाई चिर्ने अठोट गरेका छन् । आफ्नो नेतृत्वमा सरकारी सञ्चार माध्यमहरू, पत्रकार र विदेशी सञ्चारमाध्यममाथि कठोर कदम चालिएका छन् । बीबीसी, भ्वाइस अफ अमेरिका, ले मोंडे, द गार्जियन, डीब्ल्युएस लगायतका वैदेशिक सञ्चारहरू २०२४ मा बन्द गरिएका थिए । यस कदमले ट्राउरेले “पश्चिमा मिडियालाई चुनौती“ दिएका उद्धरणसँग मेल खाँदै छ ।

उनी प्यान–अफ्रिकी एकतामा दृढ विश्वास राख्छन् । सेशल, मालि, नाइजर लगायत छिमेकी राष्ट्रहरूसँग नयाँ सम्वन्ध निर्माण गरेर साझा सुरक्षात्मक एवं आर्थिक नीतिका लागि कदम बढाउँदै आएका छन्

धनी प्राकृतिक सम्पत्ति र सम्पत्ति राष्ट्रिय करण गरेका छन । बुर्किनाफासो धातु, खनिजमा समृद्ध देश को रुपमा चिनिन्छ ।

उनले २०२३ नोभेम्बरमा मुलुकको पहिलो स्वदेशी सुन रिफाइनरी निर्माण सुरु गरे जसले दैनिक लगभग ४०० किलोग्राम सुन प्रशोधन गर्ने क्षमता राख्छ । यही क्षेत्रमा असुविधा र भ्रष्टाचार न्यूनीकरण गर्दै उनले साना खानीहरूको निर्यात अनुमति रोक्दा सुनको सरकारी नियन्त्रण थप सुदृढ भएको छ ।

बुर्किनाफासोमा सुनका अतिरिक्त जिंक, तामा, मैंगानीज, फस्फेट जस्ता दुर्लभ वस्तुहरू पनि पाइन्छ । ट्राउरेले महत्वपूर्ण खनिजहरूको प्रयोग सुरु गरि मुलुकको आत्मनिर्भरतालाई बलियो बनाउने निर्देशन दिएका छन् ।

ट्राउरेले केही विदेशी कम्पनीहरूको खानी लाइसेन्स फिर्ता लिएर सरकारी नियन्त्रण राख्ने संकेत गरेका छन् । उनले भनेका छन–हामी आफ्नै देशका खानी आफैले चलाउछौं बहुराष्ट्रिय कम्पनी आवश्यक छैन

सुरक्षा संकट र मानवअधिकार चिन्ता

ट्राउरेको शासनमा सुरक्षा संकट अझ वृद्धि भएको छ । सन् २०२३ मा राज्यको नियन्त्रण ४०प्रतिशत भन्दा कम भयो र जिहादी हिंसाले विस्थापितमध्ये लाखौं नागरिक प्रभावित बनेका छन । अल–कायदा सामेल जिहादी समूहहरूले राज्यका भागमा कब्जा जमाउँदै छन् । अहिले पनि ६०प्रतिशत भूभागमा सरकारको नियन्त्रण छैन । उनले गुमेको भूभाग फिर्ता गर्ने अभियानलाई तीव्रता दिएका छन ।

विपरीत रूपमा, ट्राउरेले सेना पुनः गठन गरेर अग्निपथमा अग्रबढाइका लागि ‘सैनिक–प्रथम’ नीति लागू गरेका छन् ।

पश्चिमा–राष्ट्रिय रुस–पश्चिम द्वन्द्व

ट्राउरेको शासनले फ्रान्स विरोधी गतिविधिहरू तीव्र भएको छ । फ्रान्सले सम्बद्ध रहेको भन्ने आरोप लिएर हतियार र खनिजलाइसेन्स फिर्ता लिने र केही विदेशी सैन्य बेसहरू फिर्ता लिने प्रयास गरेका छन् ।

– रूससँग घनिष्ठ सम्वन्ध अवलम्बन गरेका छन् । जहाँ वाग्नर समूहका निजी सैन्य कम्पनी संघिय खनिजतालिम र सुरक्षा समर्थन गरिरहेका छन् । ट्राउरेलाई युवा तहमा लोकप्रियता बढाइएको छ । टेलिग्राम, टिकटक, युट्युबमा ट्राउरेका बहादुरीका वृत्तचित्रहरू भाइरल भइरहेका छन् ।

फ्रान्सियल संस्थाहरूले ट्राउरेको शासनलाई सङ्कटमय भएको चेतावनी दिएका छन्, जसमा मानवअधिकार उल्लंघन र लोकतन्त्रप्रति प्रत्यक्ष अवरोधको भय व्यक्त गर्दै आएका छन् ।

लोकप्रियता र आलोचना

ट्राउरेले युवा, राष्ट्रप्रेमी, स्वतन्त्रवादी छवि प्रस्तुत गर्दै आएका छन् । तर आलोचकले उनलाई “अर्को सम्राज्यवादी सैनिक स्वराज्यकालका अधिनायक” को रूपमा देख्न थालेका छन् । सञ्चारमाध्यमहरूमाथि लगाएको निरोध र निःशुल्क पत्रकारहितमा प्रतिबन्धले लोकतन्त्रमा प्रतिकूल असर पुर्याउने चिन्ता जगाएको छ ।

बुर्किनाफासोको वर्तमान अवस्था

आर्थिक रूपमा सुनको स्वदेशी प्रशोधन, औद्योगिक विविधीकरण (टमाटर प्रशोधन, पोस्टल बैंक स्थापना आदि) बाट मुनाफा बढिरहेको छ । सैनिक पुनर्गठन र विदेश नीतिमा फ्रान्स–रूस द्वन्द्व हाम्रो नजिकको भविष्यमाथि असर पु¥याउने संयन्त्र बनेको छ । त्यहाँ सीमित प्रेस स्वतन्त्रता, हिरासत, र विद्रोही–हमलाहरूको जोखिम अझै विद्यमान छ ।

कुलतः राष्ट्रपति ट्राउरेले एउटा “स्वनिर्मित राष्ट्र” निर्माण गर्ने स्पष्ट दृष्टि अगाडि सारिरहेका छन् — प्राकृतिक सम्पदाको आफ्नै नियन्त्रण, प्यान–अफ्रिकी एकता, र औपनिवेशिक प्रभाव सामना गर्ने दृढता । तर यस देश–निर्माण यात्रामा उनले लोकतान्त्रिक माध्यम र मानवीय सुरक्षा सुनिश्चित गर्ने विचारणीय विकल्पहरू मध्ये राखेका छन् कि राख्न सक्दैन । यो भविष्यमा स्पष्ट हुनेछ।

उनी प्रेरणाहरू लागि स्रोत बन्ने गर्दछन् भने अर्कोतिर लोकतन्त्रमाथि अवरोधकारी आफू–नियतका रूपमुक्तिको उदाहरण बन्न सक्छन् । यो समय अन्तर्राष्ट्रिय मनन र घरेलु परिदृश्यलाई ध्यानमा राख्दै बुर्किनाफासोले अर्को ५–१० वर्ष कस्तो रूपान्तरण गरिरहनेछ, त्यो विश्लेषणले हामीलाई आगामी दिशामा हामीलाई निर्देशित गर्नेछ ।

ट्राउरेमाथि हत्याका प्रयासः १९ वटा

१९ पटकसम्म प्रयास गरिएको – २०२२ सेप्टेम्बरमा पद ग्रहण गरेदेखि अहिलेसम्म उनले कम्तीमा १९ पटक हत्या वा ‘कु’ प्रयास सामना गरिसकेका छन् ।
२०२४ अक्टोबरमा राष्ट्रपतिका कार्यालय प्रवेश गर्ने योजना सहितको सशस्त्र समूहद्वारा आगजनी÷आक्रमण प्रयास ।

पाल–हेनरी डामिबा (पूर्व एकान्तिक शक्ति) का भाईले नयाँ वर्ष (जनवरी २०२४) को एक विशेष दिन, राष्ट्रपति निवासक्षेत्रमा बम विस्फोट गर्ने योजना बनाएका थिए ।

२०२४ मेमा, ९औँ प्रयासः प्रतिस्पर्धी समूहद्वारा राष्ट्रपति सुरक्षा टोलीमा गोली चलाइएको घटना दर्ज ।

२०२३ सेप्टेम्बर–२०२४ जनवरीसम्म कम्तीमा ४ पटक सेनाद्वारा कुप प्रयास रोकिएको देखिन्छ, जसमा गोलीकाण्ड र विस्फोट प्रयास समावेश छन् ।
२०२५ जुनमा राष्ट्रपतिका कार्यालय नजिक रकेट प्रक्षेपण भएको छ जसले फेरि सम्भावित हत्याको प्रयासको आशंका जगाउँछ ।

संक्षेपमा, ट्राउरेमाथि कम्तिमा १९ पटक हत्या वा ‘कु’ गराउने प्रयास भएका छन्, जसमा गोलीकाण्ड, विस्फोट र सशस्त्र आक्रमणहरू छन्, र यसले उनको शासनकाललाई अस्थिर र जोखिमीपूर्ण बनाएको छ ।

कल्पनात्मक राष्ट्रप्रेम र जनसमर्थन

२०२४ सेप्टेम्बरको आक्रमणपछिको ट्राउरेले बिस्थापित सर्वसाधारण र सैनिक परिवारका सदस्यहरूसँग प्रत्यक्ष भेटघाट गरे, जसले उनको प्रति जनसमर्थन बढायो । उनले भने देशभक्तिले शोकमाथि विजय हासिल ग¥यो, जब सयौं विधवा र टुहुराहरूले क्याप्टेन ट्राओरलाई हर्षोल्लास र ताली बजाएर स्वागत गरे, किनकि उनले उनीहरूलाई भने कि उनीहरूका पति र बुबाहरू व्यर्थमा मरेका छैनन्, बुर्किना फासोले उनीहरूको बलिदानलाई कहिल्यै बिर्सने छैन, र राज्यले यी नायकहरूको मृत्युको बदला लिन कहिल्यै रोकिने छैन ।

युवा र प्यान–अफ्रिकी कार्यक्रम

अफ्रिकी युवामा अनुदार प्रणालीविरुद्ध असंतोष प्रयोग गर्दै ट्राउरे प्यान–अफ्रिकी एकताको आशा जगाएका छन् । उनले युवा हरेक शहर, गाउँ, र तटमा आत्मनिर्भरता र संस्कृति प्रवर्धन गरेका छन् । युट्युबमा ट्राउरेका बहादुरी दृश्यहरू भाइरल भई व्यापक जनप्रतिक्रियासहित लोकप्रियता थपिएका छन् ।

पश्चिमा मिडियाविरुद्ध आक्रामक रवैया

रुस–पश्चिम द्वन्द्वमा उनलाई ’पश्चिमा मिडियाको आखाको कसिंगर’ भनेको छ ।

उनले पश्चिमी पत्रकारहरूमाथि प्रश्न गरिरहेका छन “कहाँ हुन् तिनीहरूले यहाँको सकारात्मक पक्ष देखाउनु?”—भनेर आफ्नो राष्ट्रवादी चेतना प्रस्तुत गरेका छन् ।

प्रेरणा या संकट?

ट्राउरे आत्मनिर्भर राष्ट्र निर्माणमा दृढः १९ पटक हत्या प्रयासले उनको अठोटलाई थप बलियो बनाएको छ । जनप्रेमः सैनिक परिवार, विस्थापित, युवाहरू र राष्ट्रप्रेमीहरुले उनलाई “क्याप्टेनी–हीरो” को रूपमा लिएका छन —राष्ट्रप्रेमझैं लागिरहेको छैन, एक राष्ट्रिय प्रतिज्ञा जस्तो देखा परेको छ ।

विवाद र जोखिमः अत्यधिक ‘कु’ प्रयास र सुरक्षा चुनाउति छन्। विदेशी हस्तक्षेप र रुस–पश्चिम संघर्षले बिकल्पवाद र लोकतन्त्रको सवाल उठाएका छन् ।
स्रोत बिभिन्न अन्तराष्ट्रिय