मयूर: सौन्दर्य, अध्यात्म र सांस्कृतिक महत्वको प्रतीक

नेपालका तराई क्षेत्रहरूमा बढी पाइने चम्किलो र रंगीन प्वाँख भएको मयूर सबैलाई मोहित पार्ने प्रकृतिको सबैभन्दा आकर्षक प्राणीमध्ये एक हो ।

विशेषगरी चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज, बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज र अन्य संरक्षित क्षेत्रमा पाइने यो पक्षी मुख्य रूपमा घाँसे मैदानहरू, जङ्गलका किनारहरू र कृषि क्षेत्रहरूमा पाइन्छ । सामान्यतः मयूरहरू सामूहिक रूपमा बस्छन् । लामो र रंगीन पुच्छरका कारण पोथी मयूरभन्दा भाले मयूर धेरै आकर्षक देखिन्छन् । प्रजनन कालमा भाले मयूरले आफ्नो पुच्छर फिँजाएर नाचेर पोथीलाई आकर्षित गर्छ ।

हिन्दु धर्ममा मयूरको विशेष स्थान छ । यसलाई एक पवित्र चराका रूपमा सम्मान गरिन्छ । मयूरलाई शुभ र सौन्दर्यको प्रतीक मानिन्छ । धार्मिक तथा सांस्कृतिक पर्वहरूमा मयूरको चित्रण देख्न सकिन्छ । विशेषगरी भगवान विष्णु र कुमार (कार्तिकेय) सँग यसको सम्बन्धलाई विशेष मान्यता दिइन्छ ।
१. भगवान विष्णु र मयूर
नेपाली हिन्दु परम्परामा भगवान विष्णुलाई पालक र सुरक्षाकर्ता मानिन्छ । मयूरको प्वाँखलाई भगवान विष्णुको छत्रका रूपमा लिने चलन छ । घरमा मयूरको प्वाँख राख्दा नकारात्मक ऊर्जा हट्ने र सौभाग्य बढ्ने विश्वास गरिन्छ ।
२. कुमार (कार्तिकेय) र मयूर
हिन्दु धर्ममा भगवान शिवका पुत्र कार्तिकेयको वाहन मयूर भनेर उल्लेख गरेको पाइन्छ । कुमारलाई युद्धका देवता मानिन्छ र मयूरको सवारीले विजय, बल, र साहसको प्रतीक दर्शाउँछ ।
३. देवी सरस्वती र मयूर
ज्ञान र संगीतकी देवी सरस्वती पनि मयूरसँग सम्बद्ध छिन् । मयूरलाई ज्ञान, पवित्रता र सृजनशीलताको प्रतीक मानिन्छ ।
मयूरको प्रतीकात्मक अर्थ
नेपालमा मयूरले विभिन्न सांस्कृतिक र धार्मिक संकेतहरू व्यक्त गर्दछ:
सौन्दर्य र ऐश्वर्य: मयूरको रंगीन र चम्किलो प्वाँखलाई धन, ऐश्वर्य, र समृद्धिको संकेत मानिन्छ ।
सकारात्मक ऊर्जा र सुरक्षाको प्रतीक: मयूरको प्वाँखलाई घरमा राख्दा नकारात्मक शक्ति हट्छ भन्ने विश्वास छ ।
गौरव र आत्मविश्वास: मयूरको शानले व्यक्तिको आत्मविश्वास र आत्म–गौरवको प्रतीक दर्शाउँछ ।