यहुदीहरू विश्वकै ‘स्मार्ट’: नोबेल पुरस्कार जित्नेमा २२ प्रतिशत यहुदी

इतिहासको पाना पल्टाउने हो भने एउटा यस्तो समुदाय भेटिन्छ, जसलाई संसारले पटक–पटक सिध्याउन खोज्यो, तर उनीहरू हरेकपटक खरानीबाट उठेर संसारलाई नेतृत्व दिने गरी तंग्रिए, ती हुन् यहुदी । केही समयअघि अस्ट्रेलियाली सहर सिड्नीको तटमा ‘हानुका’ मनाउँदै गर्दा यहुदीहरूमाथि भएको आक्रमणले फेरि एकपटक एउटा गम्भीर प्रश्न उठेको छ । किन यो समुदाय सधैं तारो बन्छन र किन उनीहरू संसारकै ‘स्मार्ट’ मानिन्छन् भनेर ।

‘जुडिजम’ धर्मका अनुयायी यहुदी इतिहासको जग करिब ४ हजार वर्षअघि ‘अब्राहम’ बाट सुरु भएको मानिन्छ । मेसोपोटामिया (इराक) बाट सुरु भएको यो यात्रा मिश्र (इजिप्ट) को दासता, मोसेस (मुसा) द्वारा लाल सागर पार गराइएको चमत्कार र ‘प्रतिज्ञा गरिएको भूमि’ (इजरायल) को खोजीमा केन्द्रित छ । इतिहासमा उनीहरूले पटक–पटक निर्वासनको पीडा भोगे । ईसापूर्व ५८६ मा बेबिलोनियनहरूले र सन् ७० मा रोमनहरूले उनीहरूको पवित्र धार्मिकस्थल भत्काइदिएपछि यहुदीहरू संसारभर छरिए । उनीहरूको आफ्नो देश रहेन, तर उनीहरूको मुटुमा ‘इजरायल’ सधैं जीवित रह्यो ।

यहुदी इतिहासको सबैभन्दा हृदयविदारक मोड दोस्रो विश्वयुद्ध हो । तत्कालीन जर्मन चान्सलर एडोल्फ हिटलरको नाजी सेनाले ६० लाख यहुदीहरूलाई ग्यास चेम्बरमा हालेर मारे । धेरैको गोली हानेर हत्या गरियो । एउटा सिङ्गो पुस्तालाई नक्साबाट मेटाउन खोजियो । तर, उनीहरूले बाँच्ने इच्छाशक्तिलाई मर्न दिएनन् । सन् १९४८ मा इजरायलको स्थापना हुनु केवल एउटा राष्ट्रको जन्म मात्र थिएन, यो संसारभर छरिएका र पिल्सिएका यहुदीहरूका लागि “अब हामी कतै भाग्नु पर्दैन” भन्ने सुरक्षाको ग्यारेन्टी थियो । आज विश्वको जनसंख्यामा यहुदीहरू मात्र ०.२ प्रतिशत छन्, तर नोबेल पुरस्कार विजेताहरूको सूची हेर्ने हो भने २२ प्रतिशतभन्दा बढी यहुदी छन् । यो कुनै संयोग होइन, यो उनीहरूको ‘सिक्ने र सोध्ने’ संस्कारको उपज हो । अल्बर्ट आइन्सटाइनदेखि गुगलका ल्यारी पेज, फेसबुकका मार्क जुकरबर्ग र पोलियो खोप बनाउने जोनास साल्कसम्म सबै यही समुदायका देन हुन् ।

यहुदी संस्कृतिको अर्को सुन्दर पक्ष ‘सब्बाथ’ हो, जहाँ शुक्रबार सूर्यास्तदेखि शनिबार सूर्यास्तसम्म उनीहरूले धेरै कÞुराहरूलाई बन्देज गर्छन् । उनीहरू फोन चलाउँदैनन्, गाडी चढ्दैनन्, बिजुलीको स्विच थिच्दैनन् लगायत धेरै कुरा गर्दैनन् । त्यो समय केवल परिवार, प्रार्थना र आत्माको शान्तिका लागि मात्र छुट्याइन्छ । जसलाई आजको भागदौडपूर्ण दुनियाँमा मानसिक स्वास्थ्यका लागि महान् उपचार मानिन्छ । चारैतिर शत्रु राष्ट्रहरूले घेरिएको र खेती गर्न नमिल्ने मरुभूमि भएको सानो देश इजरायललाई उनीहरूले ‘स्टार्टअप नेसन’ बनाएका छन् । इजरायलले समुद्रको नुनिलो पानीलाई पिउने योग्य बनाउने प्रविधि “डीसेलिनेसन” देखि सिँचाइ (ड्रिप इरिगेसन) सम्मका क्रान्ति ल्याएका छन् ।

एकताको शक्तिकै कारण संसारको कुनै पनि कुनामा एक जना यहुदीलाई अन्याय हुँदा इजरायल उसको ढाल बनेर उभिन्छ । उनीहरूले ‘मसाद’ जस्तो शक्तिशाली गुप्तचर एजेन्सी बनाएका छन्, जसले आफ्ना नागरिकको सुरक्षाका लागि संसारको जुनसुकै कुनामा पुग्ने सामथ्र्य राख्छ । इजरायलको सैन्य शक्ति (आइडीएफ) विश्वकै घातक मानिनुको कारण त्यहाँको अनिवार्य सैन्य सेवा हो । १८ वर्ष पुगेपछि पुरुषले ३२ महिना र महिलाले २४ महिना सेवा गर्नुपर्छ । जसले हरेक घरमा एक जना सिपाही तयार गर्छ । उनीहरूसँग दुश्मनका मिसाइल आकाशमै नष्ट गर्ने ‘आयरन डोम’ र साइबर सुरक्षाका लागि ‘युनिट ८२००’ जस्ता अत्याधुनिक संयन्त्र छन् ।

यहुदी चाडपर्वहरू पनि इतिहास सम्झिने माध्यम हुन् । ‘हानुका’ उज्यालोको पर्व हो भने ‘योम किप्पुर’ २५ घण्टाको कठिन व्रतसहितको क्षमा माग्ने दिन हो । त्यस्तै ‘पासाओभर’ इजिप्टको दासताबाट मुक्त भएको सम्झनामा मनाइन्छ । इजरायलको एउटा विशेष नियम ‘आलिया’ अनुसार संसारको जुनसुकै कुनाको यहुदीले असुरक्षा महसुस गरेमा इजरायलले उसलाई नागरिकता मात्र दिँदैन, उद्धार गरेर लिन समेत जान्छ ।

यहुदी सफलताको मुख्य खम्बा शिक्षा प्रणाली हो । उनीहरू ‘हभ्रुता’ पद्धतिमा दुई जना मिलेर बहस गर्दै पढ्छन् । यहुदी परिवारमा बच्चालाई “के सिक्यौ?” भन्दा पनि “आज के प्रश्न सोध्यौ?” भनेर प्रोत्साहन गरिन्छ । यही प्रश्न गर्ने र तर्क गर्ने बानीले उनीहरूलाई बौद्धिक रूपमा सबल बनाएको छ । कृषिमा पनि उनीहरूले मरुभूमिलाई स्वर्ग बनाएका छन् । माटोबिनाको खेती (हाइड्रोप्रोनिक्स) र साझा खेती प्रणाली (किब्बुत्ज) बाट उनीहरूले ९५ प्रतिशत खाद्यान्न आफैँ उत्पादन गर्छन् । नेपाल जस्ता देशका युवाहरू पनि ‘लर्न एण्ड अर्न’ कार्यक्रम मार्फत इजरायल पुगेर यो प्रविधि सिकिरहेका छन् ।

यहुदीहरूको इतिहासले शिक्षामा लगानी गर्ने, प्रश्न सोध्न नडराउने र प्रविधिलाई अँगाल्ने हो भने जुनसुकै कठिन भूगोल र परिस्थितिमा पनि सफलता हात पार्न सकिन्छ भनेर सिकाउँछ । प्यालेस्टाइनसँगको दशकौँ लामो द्वन्द्वले उनीहरूलाई आलोचनाको घेरामा पारे पनि उनीहरूको अस्तित्वको लडाइँ र ‘रेजिलेन्स’ अतुलनीय छ । उनीहरूले मरुभूमिलाई त स्वर्ग बनाए भने नेपाल जस्तो प्रचुर प्राकृतिक स्रोत भएको देशले उनीहरूको दिमागलाई स्रोत बनाउने हो भने धेरै कुरा सिक्न सकिन्छ । “यदि तिमी बाँच्न चाहन्छौ भने तिमी अरूभन्दा उत्कृष्ट हुनैपर्छ” भन्ने यहुदीहरूको मूल मन्त्र हो ।