आशा, अहंकार र उत्तरदायित्व : नयाँ नेतृत्वको कठिन परीक्षा !

  रवि लामिछाने, बालेन शाह र कुलमान घिसिङ जस्ता व्यक्तित्वहरू आज नेपाली जनताका लागि केवल नाम मात्र होइनन्, निराशाको अँध्यारोमा देखिएको आशाको दियो हुन्। वर्षौंदेखि दोहोरिँदै आएको असफल नेतृत्व, स्वार्थी राजनीति र संस्थागत भ्रष्टाचारबाट थाकेका जनताले एक पटक त यिनै “नयाँ अनुहार” मिलेर आए देशको अवस्था परिवर्तन हुन्छ कि भन्ने गहिरो अपेक्षा राखेका छन्। यही अपेक्षाले जनतामा उत्साह पनि जगाएको छ, भरोसा पनि दिएको छ।

तर इतिहासले के भन्छ भने— आशा मात्र पर्याप्त हुँदैन, दृष्टि, प्रणाली र विनम्रता नभए आशा पनि बोझ बन्छ।

नयाँ भनिएका धेरै आन्दोलन र नेतृत्वहरू पुरानै बाटो हिँडेर असफल भएको उदाहरण हामीसँग प्रशस्त छन्। सुरुवातमा जनताको पक्षमा बोले, शक्तिशालीलाई प्रश्न गरे, साहसी निर्णय गरे—तर विस्तारै आफू नै केन्द्रमा रहने, सबै कुरा आफूले मात्र जानेजस्तो गर्ने र संस्थागत क्षमतालाई बेवास्ता गर्ने प्रवृत्तिले ती नेतृत्वहरूलाई पनि जनताबाट टाढा बनायो। आज जनताले डर मान्नुको कारण पनि यही हो— “यी पनि पुरानाजस्तै त हुने होइनन् ?”

रवि, बालेन र कुलमान—तीनै जना फरक पृष्ठभूमिबाट आएका, फरक क्षेत्रमा सफल देखिएका पात्र हुन्। रवि जनताको आवाज बनेर स्थापित भए, बालेनले स्थानीय तहमा वैकल्पिक नेतृत्वको अभ्यास देखाए, कुलमानले सार्वजनिक संस्थानमा इमानदारी र परिणाममुखी नेतृत्व सम्भव छ भन्ने प्रमाणित गरे। तर यी तीनै व्यक्तित्वको सफलता व्यक्तिगत क्षमताभन्दा बढी सही समय, जनसमर्थन र टिमवर्कको उपज पनि हो भन्ने कुरा बिर्सनु हुँदैन।

समस्या तब सुरु हुन्छ, जब नेतृत्वले आफ्नो लोकप्रियतालाई नै सबैभन्दा ठूलो योग्यता ठान्न थाल्छ। सबै विषय आफै जान्ने, सबै निर्णय आफै गर्ने, सबै दिशानिर्देश आफै दिने शैली दीर्घकालमा कुनै पनि परिवर्तनकारी अभियानका लागि घातक हुन्छ। देशको समस्या बहुआयामिक छन्—अर्थतन्त्र, शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, सुशासन, संघीयता, कूटनीति—यी सबै विषयमा एक व्यक्तिले मात्र गहिरो ज्ञान र समाधान दिन सक्छ भन्ने सोच स्वयंमा अहंकार हो।

यहीँबाट विशेषज्ञताको महत्त्व सुरु हुन्छ। विकसित देशहरू मात्र होइन, परिवर्तनकारी आन्दोलन सफल भएका सबै समाजमा एउटा साझा विशेषता देखिन्छ— काम विशेषज्ञलाई, नीति विज्ञलाई, योजना योजनाकारलाई र कार्यान्वयन सक्षम टिमलाई सुम्पने परम्परा। नेतृत्वको काम सबै गर्ने होइन, सही मानिस चिन्ने, सही जिम्मेवारी दिने र परिणामको उत्तरदायित्व लिने हो।

आज ‘जेन–जी’ (Gen Z) ले उठाएका मागहरू पनि यही चेतनाबाट जन्मिएका हुन्। यो पुस्ता केवल नारा सुन्न चाहँदैन, प्रणालीगत परिवर्तन खोज्छ। उनीहरूलाई करिश्म्याटिक भाषणभन्दा पारदर्शी नीति, भावनात्मक अपिलभन्दा डाटा र परिणाम, र नेता केन्द्रित आन्दोलनभन्दा संस्थागत सुधार चाहिएको छ। यदि नयाँ भनिएका नेतृत्वहरूले पनि पुरानै शैलीमा—आफै केन्द्रमा बसेर, आफै निर्णय गर्दै, आलोचनालाई शत्रु ठानेर—अगाडि बढे भने जेन–जीको विश्वास पनि छिट्टै भत्किनेछ।

सही शिक्षा यही हो कि नेतृत्वले आफूलाई सर्वज्ञ ठान्नु होइन, निरन्तर सिक्ने विद्यार्थी ठान्नुपर्छ। आलोचनालाई कमजोरी होइन, सुधारको अवसरका रूपमा लिनुपर्छ। आफूभन्दा सक्षम, अनुभवी र विज्ञ मानिसलाई स्थान दिन सक्नु नै नेतृत्वको सबैभन्दा ठूलो शक्ति हो। यदि रवि, बालेन र कुलमानजस्ता व्यक्तित्वहरूले यो आत्मसमीक्षा गर्न सके भने मात्रै उनीहरू साँच्चै फरक साबित हुनेछन्।

आज देशलाई चाहिएको कुरा कुनै एक व्यक्तिको उदय होइन, सक्षम टिम, स्पष्ट रोडम्याप र दीर्घकालीन सोच हो। नीति निर्माणमा अर्थशास्त्री, शिक्षा सुधारमा शिक्षाविद्, स्वास्थ्यमा जनस्वास्थ्य विज्ञ, प्रविधिमा टेक्नोलोजी विशेषज्ञ, प्रशासन सुधारमा अनुभवी प्रशासक—यी सबैलाई विश्वास गरेर जिम्मेवारी दिन सक्नु नै परिवर्तनको आधार हो। नेतृत्वले “म” होइन, “हामी” भन्न सक्नुपर्छ।

अन्ततः जनताको अपेक्षा ठूलो छ, तर जनताको चेतावनी पनि स्पष्ट छ। हामीले आशा दिएको नेतृत्वलाई अन्धभक्त भएर पछ्याउने युग सकिएको छ। परिणाम नआए प्रश्न गरिन्छ, गल्ती भए आलोचना हुन्छ, अहंकार देखिए अस्वीकार गरिन्छ। यही लोकतन्त्रको परिपक्वता हो, यही जेन–जीको चेतना हो।

यदि नयाँ नेतृत्वले यी संकेतहरू समयमै बुझेर समस्याको सही पहिचान, विशेषज्ञताको सम्मान, जिम्मेवारीको न्यायोचित वितरण र संस्थागत संस्कारको विकास गर्न सके भने मात्र जनताले पाएको यो नयाँ आशा सही दिशामा जानेछ। नत्र भने इतिहास फेरि दोहोरिनेछ—नाम नयाँ, तर परिणाम पुरानै।

परिवर्तनको अवसर अझै छ। प्रश्न केवल यति हो— के नयाँ भनिएका नेतृत्वहरू पुरानाबाट साँच्चै सिक्न तयार छन्!?