काठमाडौं।
भारतको राजधानी दिल्लीमा विश्व स्वास्थ्य संगठन र स्वास्थ्य तथा परिवार कल्याण मन्त्रालयले सुरु गरेको “स्वस्थ महिला स्वस्थ राष्ट्र” अभियानले सार्वजनिक स्थानको उपयोगमा नयाँ अभ्यास परिचय गराएको छ। दैनिक रूपमा करोडौँ यात्रु ओहोर–दोहोर गर्ने मेट्रो प्रणालीलाई महिला र बालिकाको स्वास्थ्य तथा कल्याणप्रति संवेदनशीलता जगाउने सञ्चार प्लेटफर्मका रूपमा प्रयोग गरिएको यो पहिलो ठूलो स्तरको पहल मानिएको छ।
१० डिसेम्बरदेखि एक महिनासम्म सञ्चालन हुने अभियानले सामान्यतः व्यावसायिक विज्ञापनले भरिने सार्वजनिक स्थानलाई सामाजिक सन्देशको खुला कक्ष मा रूपान्तरण गरेको छ। अभियानले स्वास्थ्य, सुरक्षा, डिजिटल पहुँच, मानसिक स्वास्थ्यदेखि लिएर प्रसवपूर्व निदान दुरुपयोग रोकथाम र क्षयरोग सम्बन्धी चेतनामार्फत महिला स्वास्थ्यका जटिल तर अत्यावश्यक मुद्दाहरूलाई फराकिलो शहरी समुदायमा पुर्याउन लक्ष्य राखेको छ।
मेट्रो : सर्वसाधारणको दैनिक जीवनमै स्वास्थ्य सन्देश पुर्याउने माध्यम
WHO दक्षिण–पूर्वी एसिया क्षेत्रकी प्रभारी अधिकारी डा. क्याथरिना बोहेमे र भारत सरकारकी स्वास्थ्य सचिव पुण्य सलिला श्रीवास्तवले संयुक्त रूपमा अभियान कोच उद्घाटन गरे।उद्घाटन समारोहमा डा. बोहेमेले भनिन्, “यात्रा हरेक दिन बदलिन्छ। तर महिला स्वास्थ्यप्रति हाम्रो प्रतिबद्धता स्थायी हो। मेट्रो जस्तो स्थानमा सन्देश राख्नु केवल दृश्यात्मक प्रस्तुति होइन—यो जनतासँग प्रत्यक्ष संवाद हो।”
अभियानको अवधिमा विशेष सजावटसहितका मेट्रो कोच र डिजिटल डिस्प्लेहरूले हजारौँ यात्रुलाई महिला स्वास्थ्यकथित मुद्दाबारे छोटो तर प्रभावकारी सूचनाहरू दिनेछन्। स्वास्थ्य विज्ञहरूका अनुसार, सार्वजनिक यातायातजस्ता साझा स्थानमा रहेका सन्देशहरू मानिसहरूलाई दैनिक रूपमा पुनरावृत्ति हुने गरी देखिन्छन्, जसले चेतना निर्माणमा लामो समयसम्म प्रभाव पार्छ।
महिला स्वास्थ्य : परिवार र अर्थतन्त्रसमेत जोडिने राष्ट्रिय एजेन्डा
स्वास्थ्य सचिव श्रीवास्तवका अनुसार भारतले पछिल्ला वर्षहरूमा मातृस्वास्थ्य, लैङ्गिक हिंसा, डिजिटल पहुँच, र मानसिक स्वास्थ्यमा उल्लेख्य चासो बढाएको छ। यस्ता अभियान सार्वजनिक बहसलाई अझ उठाउने माध्यम बन्न सक्छन्।
उनले भनिन्, “महिलाहरू स्वस्थ नभएसम्म परिवार, समुदाय वा राष्ट्रको प्रगतिमा स्थायित्व आउँदैन। राज्यका नीति पर्याप्त हुँदैनन्, सन्देश जनतामा पुर्याउने प्रभावकारी माध्यम पनि हुनुपर्छ।”
भारतमा अझै पनि स्वास्थ्य संरचनामा लैङ्गिक असमानता, डिजिटल पहुँचमा फरक, प्रसवपूर्व स्वास्थ्य परीक्षणको गैरकानुनी दुरुपयोग, तथा मानसिक स्वास्थ्य सेवामा पहुँच अभावजस्ता चुनौतीहरू रहेका छन्। यस अभियानले ती विषयमाथि प्रतिबद्धता र सतर्कता दुवै बढाउने उद्देश्य लिएको छ।
साझेदारी र सहभागितामा आधारित मोडेल
अभियानको उद्घाटन सवारीमा WHO, स्वास्थ्य मन्त्रालय, युवा परिषद्, कलाकार र नागरिक समाजका प्रतिनिधि सहभागी थिए। WeBhor नामक सर्व–महिला संगीत समूहको प्रस्तुति अभियानले उठाएको “सशक्तिकरण र सम्मान” सन्देशलाई थप बलियो बनायो।
WHO युवा परिषद्का सदस्यहरूले युवाबीच स्वास्थ्य र सुरक्षा विषयमा संवाद बढाउन अभियानले प्रेरणा दिने विश्वास व्यक्त गरे।
डा. बोहेमेले सहभागीहरूलाई सम्बोधन गर्दै भनिन्, “यो केवल WHO वा मन्त्रालयको अभियान होइन। यो यात्रा हरेक नागरिकको जिम्मेवारी हो। स्वस्थ महिलाहरूले मात्र स्वस्थ राष्ट्र निर्माण गर्छन्।”
डिजिटल प्लेटफर्मदेखि भूमिगत रेलसम्म : बहु–स्तरीय पहुँच रणनीति
अभियान १० डिसेम्बर २०२५ देखि १० जनवरी २०२६ सम्म सञ्चालन हुनेछ। मेट्रो स्टेशनका भित्ते पोस्टर, डिजिटल होर्डिङ, कोचभित्रका सूचना कार्ड र अडियो–भिजुअल सन्देशसँगै WHO को डिजिटल च्यानल र सामाजिक सञ्जालहरूमा पनि सामग्री प्रसारित हुनेछ।
सार्वजनिक स्वास्थ्य विज्ञहरूका अनुसार यस्तो बहु–स्तरीय पहुँच रणनीतिले शहरी जनसंख्यालाई मात्र होइन, यात्रुका रूपमा दिल्ली आउने पर्यटक, कर्मचारी, विद्यार्थी र दैनिक मजदुरसम्म सन्देश पुर्याउने सम्भावना बढाउँछ।
यद्यपि चुनौतीहरू पनि छन्। व्यस्त यात्रुहरूले सन्देश पढ्ने समय पाउने/नपाउने, डिजिटल डिभाइसविहीन समुदायसम्म पर्याप्त जानकारी पुग्ने/नपुग्ने र अभियानको प्रभाव मापन कसरी गर्ने भन्ने प्रश्न उठेका छन्। तर विज्ञहरू भन्छन्, “सार्वजनिक स्थानलाई सामाजिक जिम्मेवारीसँग जोड्ने यस्तो प्रयासले शहरी शासन र स्वास्थ्य सन्देश प्रवाहको नयाँ सोच निर्माण गर्छ।”
अन्तिम लक्ष्य : हिंसामुक्त, सुरक्षित र स्वस्थ जीवन
अभियानको मूल उद्देश्य प्रत्येक महिला र बालिकाले सुरक्षित, सम्मानित, मानसिक रूपमा स्वस्थ र हिंसामुक्त जीवन पाऊन् भन्ने हो। WHO ले यसलाई क्षेत्रीय मोडेलका रूपमा हेरेको बताएको छ, जसलाई भविष्यमा अन्य दक्षिण–एशियाली सहरमा पनि विस्तार गर्न सकिनेछ।
प्रतिक्रिया