काठमाडौं ।
प्रवर्तन निर्देशनालयको पछिल्लो छापामार कारवाहीले भारतभित्र चलिरहेको धार्मिक रूपान्तरण र आर्थिक संजालको एक खतरनाक चक्रको पर्दाफास गर्न थालेको छ। जलालुद्दीन उर्फ ‘छांगुर’ नामक व्यक्तिको गिरोहले भारतका विभिन्न राज्यमा धर्म परिवर्तन, विदेशी फन्डिङ, कोडवर्ड सञ्चार र आर्थिक प्रलोभनमार्फत ठूलो संजाल सञ्चालन गरिरहेको पुष्टि हुन थालेको छ।
ईडीले हालै मुम्बई र उत्तर प्रदेशमा छांगुरसँग सम्बन्धित १४ ठाँउमा छापा मार्दा करोडौंको लेनदेन, विदेशी बैंक ट्रान्सफर र ‘बाबा’को नाममा चलाइएको सङ्गठित धर्म परिवर्तन अभियानका प्रमाणहरू फेला पारेको हो। यस अनुसन्धानले भारतको आन्तरिक सुरक्षा, सामाजिक एकता, र धर्मनिरपेक्षतामाथि गम्भीर प्रश्न उठाएको छ।
छांगुरको आर्थिक जाल
ईडीका अनुसार, जलालुद्दीन उर्फ छांगुरसँग जोडिएका व्यक्तिहरूका बैंक खातामा पछिल्ला तीन महिनामा विदेशबाट झण्डै ३० करोड भारतीय रुपैयाँ पुगेको छ। अनुसन्धानमा उल्लेखित एक आरोपी नवीनका खाताबाट मुम्बई निवासी शहजाद शेखको खातामा २ करोड रुपैयाँ ट्रान्सफर भएको पुष्टि भइसकेको छ। यही आधारमा ईडीले मुम्बईको बाँद्रा र माहिमस्थित शहजाद शेखका घरमा छापा मारी सोधपुछ गरेको छ।
छांगुरले रिजवी हाइट्स, लखनऊ, गाजियाबाद, र मेरठ जस्ता शहरहरूमा व्यापक सम्पत्ति बनाएको, धर्मको आवरणमा आश्रम, प्रशिक्षण केन्द्र, छात्रवृत्ति कार्यालय खोलिएको देखिएको छ।
कोड वर्ड मार्फत सञ्चालित धर्म परिवर्तन
यूपी एसटीएफ स्पेशल टाक्सफोर्सले छांगुरलाई पक्राउ गरी सोधपुछ गर्दा धर्म परिवर्तन अभियान योजनाबद्ध ढंगले सञ्चालित गरिएको पुष्टि भएको छ। उसले आफ्ना अनुयायी र कार्यकर्तासँग कोडवर्ड प्रयोग गरेर गोप्य संवाद गर्ने गरेको बताएको छ।
प्रमुख कोडवर्डहरू
प्रोजेक्ट – युवतीहरू
मिट्टी पल्टाउनु– धर्म परिवर्तन
काजल लगाउनु – मानसिक हेरफेर
दर्शन गराउनु – पीडितलाई बाबा भेटाउने बहाना
छांगुरको गिरोहले गरीब, दलित, मुस्लिम र आदिवासी समुदायमा शिक्षा, जागिर, छात्रवृत्ति, विदेश पठाउने प्रलोभन देखाएर धर्म परिवर्तन गराउने गरेको पाइएको छ। विशेषगरी, युवतीहरूलाई ‘बाबा’सँग आध्यात्मिक दर्शन गराउने निहुँमा भित्र्याई उनीहरूलाई मानसिक, आर्थिक तथा धार्मिक नियन्त्रणमा राखिन्थ्यो।
भारतमा धर्म परिवर्तन सम्बन्धी कानुनी प्रावधान
भारत संघीय देश भए पनि धर्म परिवर्तनसम्बन्धी केन्द्रीय ऐन छैन। तर, झण्डै १२ राज्यहरूमा धर्म परिवर्तनविरुद्ध राज्यीय कानून छन्। उत्तर प्रदेशमा २०२१ मा लागू गरिएको उत्तर प्रदेशमा गैरकानूनी धर्म परिवर्तन निषेध अन्तर्गत, जबरजस्ती, धोका, प्रलोभन, विवाह वा प्रभावमा पारी धर्म परिवर्तन गराएमा १० वर्षसम्मको कैद र जरिवानाको व्यवस्था छ।
संगठनात्मक रूपमा गरिने धर्म परिवर्तनलाई आतंकवादसँग जोडिएर पनि अनुसन्धान गर्न सकिने व्यवस्था गरिएको छ। छांगुरको केसमा विदेशी फन्डिङ, संजाल विस्तार, मानसिक हेरफेर, र कोडवर्ड योजनाले धर्म परिवर्तनलाई आपराधिक षड्यन्त्रमा परिणत गरेको देखिन्छ।
विगतका विवादास्पद प्रकरणहरूसँग मिल्दोजुल्दो ढाँचा
भारतमा पछिल्ला दशकमा धर्म परिवर्तन, विशेषतः इस्लाम र इसाई धर्ममा, सामूहिक रूपान्तरणका थुप्रै घटनाहरू सार्वजनिक भएका छन्। २०२० मा उत्तर प्रदेशकै कालीदास उर्फ उमर गौतम काण्ड चर्चित थियो, जहाँ ३००० भन्दा बढी व्यक्तिको सामूहिक धर्म परिवर्तन गरिएको प्रमाणित भएको थियो। त्यस्तै, मध्यप्रदेशको बैतूल, छत्तीसगढको बस्तर र ओडिशाको कन्धमाल क्षेत्रका आदिवासी समुदायमा लामो समयदेखि धर्म परिवर्तनका लागि आर्थिक, शैक्षिक प्रलोभन दिइएको तथ्य सार्वजनिक हुँदै आएका छन्।
छांगुर काण्ड यी घटनाहरूको नयाँ संस्करणजस्तो देखिएको छ — तर यसपटक आधुनिक डिजिटल संजाल, विदेशी च्यानल र साइकोलोजिकल कन्ट्रोल प्रयोग गरिएको छ। राजनीतिक प्रतिक्रिया र सामाजिक ध्रुवीकरण, छांगुर प्रकरणमा भारतीय राजनीति चर्किएको छ।
भाजपा (सत्तारुढ दल) ले यसलाई भारतको आन्तरिक सुरक्षामाथि विदेशी धार्मिक हमला भनेको छ। विपक्षी दलहरू जस्तै कांग्रेस र समाजवादी पार्टीले भने यसलाई धर्मका नाममा साम्प्रदायिक उन्माद फैलाउने खतरा भनेका छन्। समाजमा भने धर्म परिवर्तनलाई लिएर दुई धार देखिन्छ। एकथरीले जबरजस्ती धर्म परिवर्तन रोक्नुपर्नेमा जोड दिइरहेका छन्, अर्काथरीले ‘धार्मिक स्वतन्त्रता’ मा हस्तक्षेप नगर्न आग्रह गरेका छन्। विशेषतः मुस्लिम र इसाई समुदायहरूमा यो प्रकरणले असुरक्षा, आक्रोश र राजनीतिक बहिष्कारको डर बढाएको छ।
विदेशी फन्डिङ र कूटनीतिक असर
ईडीको अनुसन्धानले छांगुरको खातामा गएको रकममध्ये ठूलो हिस्सा मध्यपूर्व र युरोपियन बैंकमार्फत पठाइएको देखाएको छ।
यसले भारतको एफसीआरए ९विदेशी योगदान नियमन ऐन० उल्लङ्घन गरेको आशंका बलियो बनाएको छ। यदि विदेशी संस्थाहरू संलग्न पाइए, भने भारतले ती देशहरूलाई कूटनीतिक नोट पठाउन सक्नेछ। भारतमा अहिले विदेशी सहायता प्राप्त संस्थाहरू एनजीओ माथि निगरानी तीव्र पारिएको छ। एम्नेस्टी इन्टरनेशनल र ग्रीनपीस जस्ता संस्थामाथि अघिल्लो सरकारका बेला कडाइ गरिएको थियो।
नेपाली परिप्रेक्ष्यमा पनि सन्देश
छांगुर जस्ता प्रकरणहरू नेपालमा पनि प्रासङ्गिक छन्। नेपालमा पछिल्ला वर्षहरूमा विभिन्न धर्म–संस्थाहरूले गुपचुप रूपमा गरिब, विपन्न समुदायमा धार्मिक रूपान्तरण गराएको भन्दै चौतर्फी बहस भएको छ। सुदूरपश्चिम, पूर्वी तराई, थारु र जनजाति समुदायमा ‘सहायता’ र ‘सेवा’को नाममा धार्मिक प्रचार–प्रसार भएको आरोप लागेको छ। यसरी छांगुर प्रकरणले नेपालका सुरक्षायन्त्र, गृह मन्त्रालय, धर्मसम्बन्धी नीति निर्माणकर्ता, र सिभिल सोसाइटीलाई पनि सजग र संवेदनशील हुनुपर्ने संकेत दिएको छ।
छांगुरको काण्ड कुनै साधारण आपराधिक घटना होइन , यो धर्म, अर्थ र सत्ताको मिलेमतोमा सञ्चालित एक गोप्य अभियान हो, जसले समाजको आधारभूत संरचना नै डगमग्याउने संकेत दिएको छ।
जब युवाहरूलाई आर्थिक, मानसिक र धार्मिक रूपमा नियन्त्रण गरिन्छ, त्यो केवल व्यक्तिको स्वतन्त्रताको हनन मात्र हुँदैन, राष्ट्रिय अखण्डता र धर्मनिरपेक्ष चरित्रमाथिको प्रहार पनि हो। ईडीले सुरुआत गरिसकेको यो अनुसन्धानले यदि निष्पक्ष र व्यापक ढंगले अगाडि बढ्न सक्यो भने, भारत र सम्भवतः दक्षिण एसियामा धर्मको नाममा चलिरहेको गुप्त आर्थिक युद्धको पर्दाफास हुनसक्छ।
प्रतिक्रिया