निराशामा टाँसिएको देशप्रेम

जसले समयलाई बुझ्छ, उसले मुलुक बुझ्छ। तर यहाँ समयभन्दा पहिले निराशा आएको छ। के यो देश कहिल्यै जवान थियो? व्यवहार हेर्दा लाग्छ—यो देश जन्मिँदै बुढो भएर आएको राष्ट्र हो। युवा सपना बोकेर हिँडे—देशले उनीहरूलाई सपना होइन, लाइन दियो: भिसा लाइन, कागज–सिफारिस लाइन, अस्पताल लाइन, सरकारी काउन्टर लाइन।

यहाँ जीवनको गति घडीमा होइन, कागजी प्रक्रियामा मापन हुन्छ। घडी चलिरहेछ, तर प्रगति स्थिर छ। सड़कको धुलो उठ्छ, मनको धुलो बस्दैन। यहाँ हरेक नागरिक भन्छ—“देश प्रेम गर्छु”—तर साँच्चै? धेरैलाई देश भनेको जन्मदर्ताको पानामा एउटा ठेगाना मात्र हो।

देश प्रेम गर्नु सजिलो छ, देश धेरै समय प्रेम गर्नु कठिन। जसलाई समयले थकित बनाइसक्यो, उसले आदर्शलाई केवल हाउगुजी सम्झन्छ।

सत्ताको भित्ताभित्र आजकल ठूलो मौनता छ। त्यो मौनता डरावनी हो, किनकि वहाँ आवाज मर्छ, अनि नारा बाँचिरहन्छ। आजकल भाषणहरू झिलिमिली बत्ती जस्ता छन्—उज्यालो, तर गर्मी छैन। शब्दहरू मीठा, अर्थहरू थकित। ‘भोलि राम्रो हुन्छ’ भन्ने वाक्य, अब राष्ट्रिय हास्य बनेको छ।

नागरिकता कार्डमा नाम छ, तर पहिचान? त्यो अस्पष्ट छ। हामी अझै कोहीको समर्थक, कोहीको विरोधी, तर आफ्नो देशप्रति स्वतन्त्र नागरिक बन्न सिकेनौँ। जतिखेर पनि विचार दलका झन्डासँग मिलाइन्छ, व्यक्तिगत विवेक सधैँ सामूहिक भीडमा हराइन्छ।

युवा पुस्ताको सपनामा आजकल धरहराको मौसम छैन। उनीहरूको मौसम हवाईजहाज र गल्फको घाम हो। स्वदेश फर्कने सपना होइन, पासपोर्ट नवीकरणको चक्र हो।

जो बसेको छ, उसले बोल्दैन; जो बोलेको छ, ऊ बस्दैन। यस्तो समाजमा राष्ट्रको दिशा होइन, गुरुत्वाकर्षण मात्रै काम गर्छ—जसले सबैलाई तलतिर तान्छ।

हामी सम्झनामा गर्व गर्छौँ, भविष्यमा डराउँछौँ, वर्तमानमा थाकेका छौँ। यति धेरै थकानमा पनि हाँसिरहन सक्नु—यस राष्ट्रको असाधारण मानवीय क्षमता हो कि दारुण विडम्बना, पहिचान कठिन छ।

कहिलेकाहीँ लाग्छ, यो राष्ट्र कुनै ठूलो प्रयोगशाला हो—जहाँ नागरिक धैर्यको परीक्षण, नेताको नैतिकताको परीक्षा र प्रणालीको स्थायित्वको मापन हुन्छ। तर परिणाम अझै प्रकाशित भएको छैन—किनकि यहाँ सबै अनुसन्धान गोप्य फाइलको स्टाटसमा अड्किन्छ।

शहरहरू चम्किन्छन्, सडकमा बत्ती बल्छ। तर देशको आत्मा भने भूकम्पपछिको मन्दिरझैँ छ—टेको टेकेर उभिएको, ढल्ने कि बाँच्ने अनिश्चित। हामी सजग छैनौँ, केवल अभ्यस्त छौँ—कष्टमा, मौनतामा, हतारमा, हतासमा।

तर, त्यो मौनताभित्र पनि आशाको सानो स्पन्दन हुन्छ। हरेक विफल देशमा पनि पुनर्जन्मको सम्भावना हुन्छ, यदि नागरिकले एकदिन निर्णय गर्छन्—भागेर होइन, उभिएर बाँच्ने।

र त्यस दिन, यही थकित सडकहरूमा फेरि उज्यालो आउनेछ। देश बन्नेछ—वक्तव्यले होइन, विवेकले; नाराले होइन, निष्ठाले; भीडले होइन, व्यक्तिगत चेतनाले।

अहिलेलाई—देश चलिरहेको छैन, सहन भइरहेको छ। तर सहनशीलता सधैँ कमजोरी होइन; कहिलेकाहीँ आँधी अघि पर्ने शान्तता पनि हो। केवल फर्केर नभाग्ने हिम्मत चाहिन्छ। त्यो आएपछि शब्दहरू होइन, इतिहास बोल्छ।

अहिलेलाई—हाम्रा किताबमा ‘देशप्रेम’ शब्द छ। एकदिन त्यो क्रियापद बन्नुपर्छ।