रारामा पर्यटन भित्र्याउने उपाय र कर्णालीको भविष्य

मुगु । नेपालको सबैभन्दा सुन्दर प्राकृतिक धरोहरमध्ये एक मुगुको रारा ताल पनि हो । केवल पर्यटकीय आकर्षण मात्र होइन, कर्णालीको समृद्धिको ढोका पनि हो । समुद्री सतहदेखि २,९९० मिटर उचाइमा अवस्थित रारा ताल १०.८ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको छ, जसले ‘फटोग्राफरको स्वर्ग’ मात्र होइन, दिगो पर्यटन विकासको अत्यन्त सम्भावनायुक्त गन्तव्यको परिचय दिन्छ । तर यसको पहुँच, पूर्वाधार, प्रचार–प्रसार र योजनाबद्ध विकास अभावका कारण कर्णालीले आफ्नो प्राकृतिक धनलाई अझै पर्याप्तरूपमा अर्थतन्त्रमा रूपान्तरण गर्न सकेको छैन ।

आज कर्णालीका स्थानीय निकायदेखि संघीय सरकारसम्म सबै तहका सरोकारवालाले रारा केन्द्रित पर्यटन प्रवद्र्धनमा सक्रिय हुनुपर्ने आवश्यकता झनै बढेको छ । यदि योजनाबद्धरूपमा काम गर्न सकियो भने राराले कर्णालीको सामाजिक–आर्थिक रूपान्तरणमा ऐतिहासिक भूमिका खेल्न सक्छ ।

रारामा पर्यटन भित्र्याउने उपाय :
(क) पहुँच र यातायात सुधार : रारामा पुग्ने मुख्य मार्ग जुम्ला वा तल्चा हुँदै हुने हो । तर यो मार्ग न त सहज छ, न त भरपर्दो । तल्चा विमानस्थलको नियमित उडान सुनिश्चित गर्नुपर्छ । मौसम अनुकूलता, उडान अनुमति र जहाज व्यवस्थापनलाई व्यवस्थित बनाउने हो भने पर्यटक आवागमन दोब्बर हुन सक्छ । कोहलपुर–सुर्खेत–जुम्ला–मुगु सडकको गुणस्तर सुधार अर्को प्राथमिकता हो । कच्ची तथा जोखिमपूर्ण खण्ड सुधार गरिएमा रोड–टुरिजमले ठूलो बजार खोल्छ ।

(ख) पूर्वाधार र स्तरीय सेवा विकास : अन्तर्राष्ट्रिय तथा आन्तरिक पर्यटकले खोज्ने प्रमुख आवश्यकता सुरक्षित, सफा र सुव्यवस्थित आवास तथा खानाको सुविधा हो । रारामा इको–फ्रेन्डली होटल, होमस्टे र क्याम्पिङ जोन विस्तार गर्न सकिन्छ । नौका सफारी, दृश्यावलोकन टावर, पदमार्ग, साइकल ट्रेलजस्ता सुविधाले पर्यटकको बसाइ अवधि बढाउँछ । स्थानीय उत्पादन (जुम्लेली मार्सी चामल, कर्णालीका जडीबुटी, स्थानीय हस्तकला) को पर्यटक–मैत्री बजार निर्माण गरी आर्थिक फाइदा स्थानीयमै राख्न सकिन्छ ।
(ग) प्रचारप्रसार र ब्रान्डिङ : राराको सौन्दर्य विश्वसामु चिनिए पनि नियमित प्रमोसन कमजोर छ । डिजिटल मार्केटिङ, सामाजिक सञ्जाल अभियान, अन्तर्राष्ट्रिय ट्राभल ब्लगर तथा फोटोग्राफर आमन्त्रण प्रभावकारी कदम हो । भिजिट रारा, भिजिट कर्णाली जस्ता विशेष वर्ष घोषणा गरेर राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय ध्यान आकर्षित गर्न सकिन्छ । काठमाडौं, पोखरा, चितवनमा जस्तै प्याकेज टुर निर्माण गरी ट्राभल एजेन्टमार्फत प्रोत्साहन गर्नुपर्छ ।

(घ) दिगो र जिम्मेवार पर्यटन : राराको संवेदनशील जैविक विविधता जोगाउँदै पर्यटन विकास गर्नु अनिवार्य छ । फोहोर व्यवस्थापन, प्लास्टिक न्यूनीकरण, ऊर्जा–मैत्री संरचना, पर्यटन आचारसंहिता अनिवार्य गर्नुपर्छ । स्थानीय समुदायलाई पर्यटन प्रशिक्षण, गाइडिङ, होमस्टे व्यवस्थापन, आपतकालीन उद्धारजस्ता तालिम दिनुपर्छ । यसले रोजगारी बढाउनुका साथै दिगो पर्यटन संस्कृतिको आधार तयार गर्छ ।

रारा पर्यटनबाट कर्णालीको भविष्य उज्ज्वल :
(क) आर्थिक रूपान्तरण : कर्णालीको अर्थतन्त्र मुख्यतः कृषि, पशुपालन र सीमित व्यापारमा आधारित छ । पर्यटन विकसित हुँदा रोजगारी सिर्जना, स्थानीय उत्पादनको बजार विस्तार, होटल तथा यातायात व्यवसायको वृद्धि, स्थानीय कर–राजस्व वृद्धिजस्ता प्रत्यक्ष फाइदा प्राप्त हुन्छ । पर्यटन एकै मात्र क्षेत्र हो, जसले कर्णालीको दुर्गमतालाई पनि अवसरमा बदल्न सक्छ ।
(ख) सामाजिक–सांस्कृतिक समृद्धि : रारा क्षेत्र आसपासका समुदायहरूको संस्कृति, परम्परा, भाषा, कला र भेषभूषाले आफ्नै मौलिक आकर्षण राख्छ । सांस्कृतिक उत्सव, स्थानीय नृत्य–संगीत, जात्रा तथा परम्परा पर्यटकका लागि आकर्षण बन्छ । यसले सांस्कृतिक सम्पदा संरक्षण र स्थानीय पहिचानको विश्वव्यापी प्रचारमा सहयोग पु¥याउँछ ।

(ग) कर्णालीको समग्र विकासमा टेवा : पर्यटनले स्वास्थ्य, शिक्षा, सडक, सञ्चार, बिजुली, खानेपानीजस्ता आधारभूत पूर्वाधार विकासलाई पनि गति दिन्छ । पर्यटक आवागमन बढेपछि सरकार र निजी क्षेत्रको ध्यान कर्णालीतर्फ बढ्छ । समग्र प्रदेशमा उद्यमशीलता, लगानी र नवप्रवर्तन प्रवद्र्धन हुन्छ । यसले कर्णालीलाई अब ‘दुर्गम र पछि परेको’ प्रदेश होइन, सम्भावनाको राजधानी बनाउने दिशामा अघि बढाउँछ ।

कर्णालीको भविष्य केवल राजनीतिक निर्णय वा सरकारी बजेटले मात्र बदलिँदैन । यो प्रदेशको पहिचान, प्रकृति र संस्कृतिलाई विश्वबजारमा पु¥याउन सक्ने उद्योग–पर्यटन नै यसको दिगो विकासको मेरुदण्ड हो । रारालाई केन्द्रमा राखेर रारा–खप्तड–सैफुलमला–डोल्पो जस्ता गन्तव्य जोड्ने ट्रेक र एड्भेन्चर मार्ग विकास गर्न सकिन्छ ।

यस्तै इको–टुरिजम, ट्रेकिङ, बर्ड–वाचिङ, कल्चरल–टुरिजम, मेडिटेसन–रिट्रिट जस्ता बहुआयामिक पर्यटन कर्णालीका ब्रान्ड बन्न सक्छन् । युवा उद्यमशीलतामा आधारित होमस्टे भिलेज, सामुदायिक पर्यटन, कृषि–पर्यटन कार्यक्रमले ग्रामीण विकासलाई तीव्र बनाउँछ । यदि योजना, पूर्वाधार, तालिम र प्रवद्र्धनमा समन्वय गर्न सकियो भने कर्णालीले अबको दशकमा पर्यटनमार्फत राष्ट्रिय अर्थतन्त्रमै निर्णायक योगदान दिन सक्छ ।

रारा केवल ताल होइन, सम्भावनाको खानी हो । यसलाई संरक्षण गर्दै आधुनिक र जिम्मेवार शैलीमा पर्यटन विकास गर्ने हो भने कर्णाली केवल नेपालको पछाडि परेको भूभाग होइन, समृद्धिको आदर्श मोडल बन्न सक्छ । स्थानीय, प्रदेश र संघीय सरकार, निजी क्षेत्र, समुदाय र युवा उद्यमी सबैले साझेदारी गर्दै अघि बढ्न सके रारा–कर्णालीको भविष्य उज्यालो छ । साथै समृद्ध, दिगो र प्रमुख विश्व–गन्तव्यको रूपमा इङ्गित हुनेछ ।