काठमाडौँ।
बालबालिकाको मस्तिष्क विकासमा आहारको भूमिकालाई लिएर पछिल्लो समय चिकित्सकहरू सचेत गराउँदै आएका छन्। बालरोग विशेषज्ञ डा. बाबुराम पाण्डेका अनुसार, जीवनका पहिलो पाँच वर्ष मस्तिष्क विकासका लागि सबैभन्दा संवेदनशील समय हो, जसमा पोषण, निद्रा, खेलकुद र भावनात्मक सुरक्षा अत्यन्त महत्वपूर्ण हुन्छ।
डा. पाण्डे भन्छन्, “बालबालिकाको दिमाग एक अद्भुत कम्प्युटर हो। तर त्यसको हार्डवेयर र सफ्टवेयर दुवै बनाउने काम प्रारम्भिक आहार, वातावरण र सन्देशले गर्छ।”
पछिल्ला अनुसन्धानमा आधारित रहेर डा. पाण्डेले दिमाग तेजिलो बनाउने १० खानेकुरा सार्वजनिक गरेका छन्, जुन सजिलै घरको भान्सामा उपलब्ध हुन्छन्।
१. बेरी फलफूल (ब्लुबेरी, स्ट्रबेरी)
बेरी फलफूलमा पाइने एन्थोसायनिनले दिमागका कोषहरूलाई अक्सिडेटिभ स्ट्रेसबाट जोगाउँछ। हार्वर्ड मेडिकल स्कूलको एक अध्ययन अनुसार, नियमित बेरी सेवन गर्ने बालबालिकामा स्मरणशक्ति २० प्रतिशतले वृद्धि भएको देखिएको छ।
२. ओमेगा–३ युक्त माछा (साल्मन, हिल्सा)
यी माछामा पाइने DHA र EPA ले न्युरोनहरूबीचको जडानलाई मजबुत बनाउँछ। अमेरिकन जर्नल अफ क्लिनिकल न्यूट्रिसन (२०२३) अनुसार, ओमेगा–३ सेवन गर्ने बालबालिकामा IQ औसत ५ अंकले बढी हुन्छ।
३. अण्डा
अण्डाको पहेँलो भागमा हुने कोलीनले स्मरणशक्ति र सिकाइ क्षमतामा सुधार ल्याउँछ। विशेषगरी बिहानको नास्तामा अण्डा दिनु फाइदाजनक हुन्छ।
४. हरियो पातलो साग (पालुङो, ब्रोकली)
यी सागहरूमा पाइने फोलेट र भिटामिन K सोच्ने क्षमता तथा दिमागको सिग्नल प्रसारण सुधारमा मद्दत गर्छ। सूप वा दलियामा मिसाएर बालबालिकालाई दिन सकिन्छ।
५. गेडागुडी र बीउ (अखरोट, बदाम, अलसी)
यी साना तर शक्तिशाली खानेकुरामा पाइने ओमेगा–३ र भिटामिन E दिमागको रक्षा प्रणालीलाई बलियो बनाउँछ। बिहानको नास्तामा एक मुट्ठी दिन सकिन्छ।
६. Whole grains (ब्राउन राइस, ओट्स, क्विनोआ)
यस्ता अन्नहरूले स्थिर ग्लुकोज आपूर्ति गर्छन्, जसले ध्यान केन्द्रित गर्न मद्दत गर्छ। डब्लुएचओले विद्यालय उमेरका बच्चाहरूमा यसको सेवनले पढाइमा एकाग्रता बढ्ने पुष्टि गरेको छ।
७. दही र प्रोबायोटिक खानेकुरा
आन्द्राको स्वास्थ्य र मानसिक अवस्थाबीचको सम्बन्ध वैज्ञानिक रूपमा प्रमाणित भइसकेको छ। ताजा दही वा प्रोबायोटिकयुक्त खानेकुरा बालबालिकालाई नियमित दिनु उपयोगी हुन्छ।
८. डार्क चोकलेट
७० प्रतिशतभन्दा बढी कोको भएको चोकलेटमा पाइने फ्लाभोनोइडले दिमागमा रक्तसञ्चार सुधार गर्छ। तर मात्रा सानो राख्नुपर्ने सल्लाह दिइएको छ।
९. कद्दुको बीउ
जिंक, म्याग्नेसियम, आइरन र कपर जस्ता मिनरल्सले न्युरोनको सञ्चार प्रणालीमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। भुटेर वा सलादमा प्रयोग गर्न सकिन्छ।
१०. सिट्रस फलफूल (सुन्तला, कागती, किवी)
यी फलफूलमा पाइने भिटामिन C ले दिमागका कोषहरूलाई क्षति हुनबाट बचाउँछ।
डा. पाण्डेले अभिभावकहरूलाई सन्देश दिँदै भने, “दिमाग तेजिलो बनाउने उपाय महँगो ट्याब्लेट वा सप्लिमेन्ट होइन। तपाईंको भान्सामा हुने पौष्टिक खाना, पर्याप्त समय र माया नै मुख्य चाबी हो।” उनका अनुसार, पोषण मात्र होइन, पर्याप्त निद्रा, बाहिरी खेलकुद र सकारात्मक भावनात्मक वातावरण पनि बालबालिकाको मानसिक विकासका लागि अनिवार्य छन्।
बालमनोविज्ञान तथा पोषण क्षेत्रमा काम गरिरहेका विज्ञहरू पनि डा. पाण्डेको सुझावलाई समर्थन गर्छन्। उनीहरूका अनुसार, हरेक बच्चा फरक हुन्छन्, त्यसैले उमेर र रुचिअनुसार खानाको मात्रा र विधि समायोजन गर्नुपर्छ।
प्रतिक्रिया