खेलकुदमा औषधि र डोपिंग

विभिन्न अनुसन्धान, प्रयोग र विधिको आधारमा तयार पारिएको रिपोर्ट, किताब र तथ्याङ्कलाई हेर्दा कुनै पनि औषधी तबसम्म हानिकारक हुँदैन जबसम्म त्यसको उचित र सही प्रयोग हुन्छ । तीबाहेकका अवस्थामा औषधीको प्रयोगलाई विभिन्न नाम दिइएका छन् । जसमध्ये लागू औषध र डोपिंग अर्थात् विभिन्न प्रयोजनका लागि औषधी प्रयोग गरेर शरीरलाई अप्राकृतिक स्वरुपको बनाउने वा शक्ति आर्जन गर्ने विधि हो ।

डोपिंग शरीरको लागि घातक मानिएको छ र यो खेलकुदमा प्रतिबन्धित छ । औषधी भन्नाले शरीरमा प्रवेश गरिसकेपछि जैविक प्रक्रियामा परिवर्तन ल्याउने तत्वलाई जनाउँछ ।

यसको सेवनविभिन्नतरिकाले गर्न सकिन्छ, जस्तै— मुखबाट खानु, सुइमार्फत लगाउनु आदि । औषधीको प्रमुख उद्देश्य रोग पत्ता लगाउने, रोकथाम गर्ने, उपचार गर्ने तथा स्वास्थ्य सुधार गर्नु हो । केही औषधीहरू मानसिक अवस्थालाई प्रभाव पार्ने भएकाले ती“साइकोएक्टिभ ड्रग”का रूपमा चिनिन्छन् ।
मानिसहरू औषधीको प्रयोग विभिन्न प्रयोजनमा गर्छन्— औषधीका रूपमा, धार्मिक तथा आध्यात्मिक क्रियाकलापमा, संज्ञानात्मक क्षमता सुधार गर्न, वा मनोरञ्जनका लागि (जस्तै— गाँजा, रक्सी आदि) । यदि औषधीको सही तरिकाले प्रयोग गरियो भने त्यो लाभदायक हुन्छ, तर दुरूपयोग गरियो भने नशालु पदार्थमा परिणत हुनसक्छ ।

खेलकुद र डोपिंग

डोपिंग नियमन तथा नियन्त्रण गर्ने प्रमुख अन्तर्राष्ट्रिय संस्था वल्र्ड एन्टी–डोपिंग एजेन्सी (वाडा) ले हरेक वर्ष प्रतिबन्धित औषधी तथा विधिहरूको सूची सार्वजनिक गर्छ र खेल क्षेत्रमा निष्पक्ष प्रतिस्पर्धा सुनिश्चित गर्ने कार्य गर्छ ।

वाडाले डोपिंगलाई खेलकुदको आधारभूत नैतिकता र नियम उल्लंघन गर्ने कार्यको रूपमा व्याख्या गरेको छ । स्वच्छ प्रतिस्पर्धाको भावना, इमान्दारिता र अनुशासनलाई डोपिंगले नष्ट गर्न सक्छ । खेलाडीहरूको स्वास्थ्यमा यसको गम्भीर असर पर्ने मात्र नभई, मानसिक रूपमा समेत लत लाग्ने सम्भावना रहन्छ ।
खेलाडीहरू बिरामी परेमा औषधी सेवन गर्न सक्छन्, तर अनुमतिबिना कुनै पनि औषधी सेवन गर्दा डोपिंग परीक्षणमा फेल हुने जोखिम रहन्छ । त्यसैले, चिकित्सा परामर्श र स्वीकृति लिएर मात्र औषधीको प्रयोग गर्नु सुरक्षित हुन्छ ।

खेलाडीहरूले डोपिंग किन गर्छन्?

-मांसपेशीको वृद्धि तथा शरीरको बोसो घटाउन

-शारीरिक थकान चाँडो हटाउन र चोटपटकको पीडा कम गर्न

-कठोर र लामो समयसम्म प्रशिक्षण गर्न सक्षम हुनाका लागि

-शारीरिक शक्ति तथा सहनशीलता बढाउन

-रगतमा रातो रक्तकोष (आरबीसी) को मात्रा बढाएर अक्सिजनको स्तर सुधार गर्न

-रोगको उपचारका लागि

प्रतिबन्धित विधिहरू

-शरीरमा अक्सिजनको मात्रा कृत्रिम रूपमा बढाउने तरिका (ब्लडडोपिंग)

-परीक्षणका लागि दिइएको नमुना परिवर्तन गर्ने वा रासायनिक तत्वहरू प्रयोग गर्ने

जीन डोपिंग

यी सबै अभ्यासको उद्देश्य खेल प्रदर्शनलाई अनैतिक रूपमा सुधार्नु हो, जुन खेलकुदको सिद्धान्त विपरीत हुन्छ । डोपिंग परीक्षणमा असफल खेलाडीहरू कानुनी कारबाहीमा पर्न सक्छन्, दण्डित हुन सक्छन्, वा आजीवन खेल प्रतिबन्धमा परेका उदाहरणहरू पनि छन् ।

खेलाडीहरू दुई तरिकाबाट डोपिंग परीक्षणमा असफल हुन सक्छन् :

-जानाजानी डोपिंग गर्नु वा खेल नियमहरू थाहा हुँदाहुँदै पनि निषेधित पदार्थको प्रयोग गर्नु ।

-अन्जानमा डोपिंगहुनु । खेलाडी वा उनको डाक्टरलाई औषधी प्रतिबन्धित भएको थाहा नभई सेवन गर्नु, अथवा बजारमा उपलब्ध पौष्टिक पदार्थ, इनर्जी ड्रिंक वा अन्य सप्लिमेन्ट्सको असरले परीक्षणमा असफल हुनु ।

डोपिङले निम्त्याउने शारीरिक र मानसिक समस्या :

-हृदयको कार्य प्रणालीमा गडबडी आउन सक्छ, जसको परिणामस्वरूप हृदयघातको जोखिम बढ्छ ।

-मुटुको धड्कन असमान र अनियमित हुन सक्छ, जसले मुटुको लय बिगार्न सक्छ ।

-मृगौलामा अत्यधिक दबाब पु¥याउन सक्छ, जसले मृगौलालाई विफलतामा परिणत हुन सक्छ ।

-स्टेरोइड्स जस्ता डोपिङ पदार्थहरूले लिभरमा अत्यधिक बोझल् याउँछ, जसले लिभरमा क्षति पु¥याउन सक्छ ।

-अनावश्यक रूपमा पेशीहरूको वृद्धिका कारण पेशीको फाटो वाचोटको सम्भावना बढ्न सक्छ ।

• शरीरमा हर्मोनको असन्तुलन ल्याउन सक्छ, जसले मांसपेशीको वृद्धि र अन्य शारीरिक समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ । यसले पुरुषमा टेस्टोस्टेरोनको कमी र महिलामा पुरुषका लक्षणहरूको विकास गराउन सक्छ ।

-रक्तचापमा वृद्धि हुन सक्छ, जसले स्ट्रोकको जोखिम बढाउँछ ।

• डोपिङका केही पदार्थहरूले मस्तिष्कमा असर पु¥याउन सक्छ, जसका कारण मानसिक भ्रम, चक्कर र ध्यानको कमी जस्ता समस्या आउन सक्छ ।

-हड्डीहरूको अस्वस्थ वृद्धिले चोटपटक र हड्डीको फ्याक्चरको जोखिम बढाउँछ ।

(विभिन्न चिकित्सकीय स्रोतमा आधारित)