काठमाडौं ।
हङकङको खाद्य सुरक्षा विभागले भारतीय कम्पनी एभरेष्ट मसला उद्योगका मसलाहरूमा कीटनाशक इथाइलिन अक्साइड फेला परेको दाबी गर्दै ती मसलाको प्रयोग नगर्न र बजारमा भएको मसला फिर्ता लैजान भारतीय कम्पनीलाई निर्देशन दिएको छ ।
यी मसला नेपाल लगायत विश्वका ८० भन्दा बढी प्रमुख देशहरूमा हरेक भान्छामा सर्वव्यापी छ । यो मसला भारतमा ५२ वर्ष अघि अर्थात् सन् १९६७ मा एभरेष्ट मसला उद्योगका नाममा दर्ता भएको हो । यो मसलाको प्रत्येक प्याकमा शुद्धता, ताजगी र प्रामाणिकताको उत्कृष्ट मापदण्ड कायम राख्छ । सगरमाथाको शुद्धताको उत्कृष्ट स्वाद अनुसन्धान, नवीनता र प्रविधिद्वारा समर्थित छ भनिएको छ ।
यो मसला भारतको पाक संसारको मुटुमा पुग्छ भन्दै एभरेष्ट मसलाको वेभ साइडमा लेखिएको छ । सन् १९६७ श् वडिलाल भाई शाहले ब्रान्ड एभरेष्ट दर्ता गरे र बजारमा पहिलो उत्पादनहरू – दूध मसाला, गरम मसाला र चिया मसाला लन्च गरे । त्यसै गरि सन् १९८१ म वादीभाईका छोरा सञ्जीव शाह सङ्गठनमा सामेल हुन्छन् र कम्पनीको बिक्री र वितरणको निर्माणमा काम गर्छन् । क्रमश: सन् १९८२ एभरेष्टले ब्रान्डलाई प्रवर्द्धन गर्न र जागरूकता सिर्जना गर्न आफ्नो पहिलो डिलर मीट ‘एभरेष्ट की यादगार रात’ आयोजना गर्यो ।
सन् १९८३ मा एभरेष्टले निर्माता हरिश भिमानीसँग आफ्नो पहिलो टेलिभिजन कमर्शियल सिर्जना गर्यो र दूरदर्शनमा प्रसारण सुरु गर्यो । सोही वर्षमा, एभरेष्टले मुम्बईको विक्रोलीमा रहेको शिव कृपा इन्डस्ट्रियल इस्टेटमा आफ्नो पहिलो सानो कारखाना किन्यो । सन् १९९२ मा वादीलाईका दोस्रो छोरा राजीव शाह व्यवसायमा सामेल भएका छन् । सन् १९९६ मा बढ्दो मागहरू पूरा गर्न भन्दै एभरेष्टले मुम्बईमा कुर्ला औद्योगिक सम्पदामा दोस्रो कारखाना खोल्यो । सन् २००० मा एभरेष्ट स्पाइसेजले मुम्बईको विक्रोलीमा आफ्नो तेस्रो कारखानाको उद्घाटन ग¥यो । त्यस्तै सन् २००२ मा एभरेष्टले तिखलाल ब्रान्ड नाम अन्तर्गत पहिलो ब्लेन्डेड चिली पाउडर लन्च गर्यो ।
यसरी नै सन् २००३ मा एभरेस्टले पहिलो सुपरब्रान्ड अवार्ड जित्यो र आठ पटक (२००३, २००६, २००९, २०१२, २०१५, २०१७, २०१९ र २०२१) ‘सुपरब्रान्ड’ स्थिति हासिल जारी राख्यो । सन् २००७ मा एभरेष्ट ४५ भन्दा बढी स्वादको उत्पादन दायराको साथ भारतको अग्रणी मसला ब्रान्ड बन्यो । सन् २०१० मा एभरेष्टले ६५ भन्दा बढी देशहरूमा मसला निर्यात गर्ने कम्पनीका रुपमा परिचित भयो । सन् २०१४ मा सगरमाथा हिंगराज ब्रान्ड अन्तर्गत हिंग प्रक्षेपण गर्यो ।
सन् २०१६ मा एभरेष्टले अशोक सराफलाई ब्रान्ड एम्बेसडरको रूपमा कान्डा लहसुन मसाला र रोपहरू प्रस्तुत ग¥यो । त्यसरी नै सन् २०१७ मा भारतीय चलचित्र महानायक अमिताभ बच्चन एभरेष्ट स्पाइसको ब्रान्ड एम्बेसडर बनेका छन् । उही वर्षमा, एभरेष्ट स्पाइसेसले उम्बरगाउँ, गुजरातमा सबैभन्दा ठूलो प्लान्टको उद्घाटन गरेको वेवसाईडमा उल्लेख गरिएको छ ।
एभरेष्टले सन् २०१८ मा एभरेस्टले जार प्याकेजिङमा मसलाहरू प्रस्तुत निकाल्यो । त्यस्तै सन् २०२१ म एभरेष्ट नयाँ ब्रान्डको स्वादिलो र अदुवा लसुनको पेस्टको साथ जडिबुटी र सिजनिंग श्रेणीमा प्रवेश गरेको घोषणा गरेकोछ । विश्वव्यापी उपस्थितिका साथ सगरमाथा ८० भन्दा बढी प्रमुख देशहरूमा अवस्थित छ र तीव्र रूपमा विस्तार हुँदैछ भनिएको छ ।
यो संस्थाका संस्थापक स्वर्गीय श्री वडिलाल भाई शाहले सगरमाथा सुरु गरे र यसलाई भारत र विश्वका धेरै भागहरूमा एक प्रतिष्ठित घरेलू ब्रान्ड बनाएको उल्लेख छ । उहाँले आफ्ना उत्पादनहरूको गुणस्तरमा कहिल्यै सम्झौता गर्नुभएन । उत्पादनको स्वाद पहिले आउँछ र त्यो उत्कृष्ट स्वादको लागि उत्कृष्ट गुणस्तर चाहिन्छ भन्ने उनको दृढ विश्वास थियो भनिरहँदा फिस मसला परिक्षणमा कीटनाशक इथाइलिन अक्साइड फेला पर्नुले मसलाको गुणस्तरमा प्रश्न उठेकोछ ।
एभरेष्टको माछा करी मसालामा इथाइलिन भेटिएको र प्रतिबन्ध लगाएको हो । हङकङको खाद्य सुरक्षा विभागले भारतीय कम्पनी एभरेष्टका प्याकेज गरिएका मसलाहरूमा कीटनाशक इथाइलिन अक्साइड फेला परेको दाबी गरेको छ । यससँगै यसको खरिद–बिक्री बन्द गर्न प्रयोग नगर्न भनिएको छ । सिंगापुरमा पनि एभरेष्टको फिश करी मसाला बजारबाट फिर्ता लिन निर्देशन दिइएको छ । सेन्टर फर फूड सेफ्टी, हङकङको खाद्य सुरक्षा विभागले एमडीएचको मद्रास करी पाउडर, सम्भर मसाला मिश्रित पाउडर र करी पाउडर मिश्रित मसालामा कीटनाशक एथिलिन अक्साइड फेला पारेको छ र मानिसहरूलाई यसको प्रयोग नगर्न आग्रह गरेको छ ।
फूड सेफ्टी विभाग, सेन्टर फर फूड सेप्टीले बिक्री बन्द गर्नुको कारण बताउँदै क्यान्सरको अनुसन्धान गरिरहेको एजेन्सीले समूह १ कार्सिनोजेनमा एथिलिन अक्साइड राखेको जनाएको छ । विभागले विषादीको अवशेष (क्याप १३२ सेमी) नियमलाई उद्धृत गर्दै त्यसको प्रयोग स्वास्थ्यका लागि हानिकारक वा हानिकारक नभएमा मात्रै त्यस्ता खानेकुरा बिक्री गर्न सकिने बताएको छ । हङकङको सेन्टर फर फूड सेप्टीले तीन वटा खुद्रा पसलबाट मसलाको नमुना संकलन गरेको थियो ।
सेन्टर फर फूड सेफ्टीका प्रवक्ताका अनुसार हङकङमा खानामा एथिलिन अक्साइड जस्ता विषादी प्रयोग गर्नेलाई अधिकतम ५० हजार डलर जरिवाना र दोषी प्रमाणित भएमा जरिवानासहित ६ महिनासम्म कैद सजाय हुनसक्ने जनाएको बिबिसी हिन्दी समाचारमा उल्लेख गरिएको छ । सिंगापुरमा मसलाको आयातकर्ता मुथैया एन्ड सन्स प्राइभेट लिमिटेडलाई यो उत्पादन बजारबाट फिर्ता लिन भनिएको छ । आफ्नो निर्णयको समर्थनमा, सिंगापुरको फूड एजेन्सीले हङकङको खाद्य सुरक्षा विभागले जारी गरेको उही निर्देशनलाई उद्धृत गरेको छ, जसमा भनिएको छ कि एमडीएच र एभरेष्टको फिश करी स्पाइसमा क्यान्सर हुन सक्ने तत्वहरू छन् ।
सिंगापुरकै फूड एजेन्सीले थोरै मात्रामा इथिलिन अक्साइडबाट तत्काल कुनै खतरा नहुने भएपनि लामो समयसम्म प्रयोग गर्नाले यस्ता रसायनले स्वास्थ्यलाई जोखिममा पार्न सक्छ भनेको कुरा बिबिसी समाचारमा उल्लेख गरिएको छ । एभरेष्टले भनेको छ,–‘हरेक निर्यात गर्नुअघि हाम्रा उत्पादनहरू भारतको मसला बोर्डले परीक्षण गराउँछन् । अहिले हामी आधिकारिक जानकारीको लागि पर्खिरहेका छौं । हाम्रो गुणस्तर नियन्त्रण टोलीले यस विषयमा राम्ररी अनुसन्धान गर्नेछ ।’ इथिलीन अक्साइड एक रंगहीन र ज्वलनशील ग्यास हो ।
यो सामान्यतया कृषि, स्वास्थ्य सेवा र खाद्य प्रशोधन उद्योगहरूमा धुवाँ, कीटनाशक र स्टेरिलेन्टहरू बनाउन प्रयोग गरिन्छ । माइक्रोबियल प्रदूषण हटाउन र कीराहरू नियन्त्रण गर्न मसला र अन्य सुख्खा खानाहरूमा इथिलीन अक्साइड प्रयोग गरिने जनाएको छ । खानालाई ब्याक्टेरिया, कवक र कीराहरूबाट जोगाउन इथाइलिन अक्साइड प्रयोग गरिन्छ । तर, धेरै स्वास्थ्य संस्थाहरूले यसलाई कार्सिनोजेनको श्रेणीमा राखेका छन् । कार्सिनोजेन्सले क्यान्सरको जोखिम निम्त्याउन सक्छ । इथिलिन अक्साइडको खतरालाई ध्यानमा राख्दै धेरै देशका खाद्य नियामकहरूले खाद्य वस्तुहरूमा यसको प्रयोगलाई लिएर कडा नियम बनाएका छन् ।
यी देशहरूमा इथिलीन अक्साइडको मात्रा निर्धारण गर्न कडा कानुनहरू छन् । यसअघि पनि भारतीय मसला विदेशी नियमको कठघरामा फसेका केही घटना भएका छन । सन् २०२३ मा अमेरिकी खाद्य र औषधि प्राधिकरणले एभरेष्टको साम्बर मसाला र गरम मसालालाई बजारबाट फिर्ता लिन निर्देशन दिएको थियो । त्यतिबेला पनि यी मसलाहरूमा साल्मोनेला पोजेटिभ पाइएको थियो । यो ब्याक्टेरियाले पखाला, पेट दुख्ने, ज्वरो आउने, चक्कर लाग्ने वा बान्ता हुन सक्छ बिबिसी हिन्दी समाचारमा उल्लेख गरिएको छ ।