बाँचुन्जेल यस्तै भइरहने देश !

काठमाडौं ।

औषधि आफैँमा जुनै पनि रोग निवारणको लागि प्रयोग गरिन्छ, चाहे त्यो डाक्टरी औषधि होस् या वैद्यले प्रदान गर्ने औषधि होस् । त्यति मात्र होइन, परम्परागत औषधिको रुपमा झारफुक तथा धामीझाँक्रीले भनेका कुराहरुलाई आत्मसात् गर्दै उनीहरुले बताएअनुसार आफ्नो जीवनपद्धतिलाई ढाल्ने जमात अहिले पनि विभिन्न समुदायका सदस्यहरु समाजमा रहेको पाइन्छ।

धामीझाँक्रीहरुका ढ्याङ्ग्र्रोरुपी प्रदर्शन र शब्दरुपी कथित औषधिले पनि मानवहरुले आफ्नो रोग निको भएको अनुभूति गर्ने गर्दछन् । दाँत दुखेर असह्य पीडा हुँदा तातो सनासोको माध्यमले दाँत उखेलेर दाँतको रोगीलाई राहत दिने प्रथा पनि देशमा चलेकै हो। जे कुराको प्रयोग गर्दा पनि त्यसको सीमाभित्र रहेर गरेमा मात्र फाइदा हुन्छ। सीमाभन्दा बाहिर गएर प्रयोग हुन थाल्यो भने त्यसले पार्ने असर भनेको नकारात्मक नै हो। त्यसै कारणले

कुनै पनि औषधि आफैँमा नराम्रो हुँदैन तर त्यसको सदुपयोगभन्दा दुरुपयोग बढी हुन पुग्यो भने रोग निको पार्नुको सट्टा थप बल्झिन पुग्ने र अन्य नदेखिएका रोगहरुले पनि आक्रमण गर्ने सम्भावना बढी हुन्छ । हो, अहिले विश्व एक्काइसौं शताब्दीमा पुगिसक्दा पनि हाम्रो देशमा चाहिँ राजनीतिक औषधिको चरम दुरुपयोग हुन पुगेर देश अनिश्चितताको भूमरीमा पौडिरहेको छ ।

पछिल्लो घटनाक्रमले राजीनीतिक अंशियारहरुको घम्साघम्सी जारी रहिरहेको देखाएको छ। स्रोत र साधनमा कब्जा जमाइराख्ने राजनीतिक अंशियारहरुविरुद्ध बेला कुबेला बराबरी वा धेरै थोरै वा मौका परे सबै आफ्नै हो भन्ने मागदाबी गर्दै आइरहने चलन नयाँ होइन। एकातिर थारी–थरीका राजनीतिक अंशियारहरुले अपुताली पाइन्छ कि भनेर च्याँखे धर्ना दिन्छन् भने अर्कोतिर च्याँखे धर्ना दिँदा पनि आफूले मागेको चिज प्राप्त भएन भने थरी–थरीका रोइलो प्रस्तुत गरेर जनजनलाई पेट मिचिमिची हँसाउन उद्वेलित हुन्छन्। पछिल्लो कथित राजनीतिक घटनाक्रमहरुले यही रुपलाई उदाङ्गो पारेको छ। राजनीतिक अंशियारहरुले च्याँखे थाप्दा–थाप्दा तीनजनाले पन्ध्र–पन्ध्र महिना प्रधानमन्त्रीको पद हत्याउने कुरामा सहमति भई च्याँखे बल्झाएको कुराले खबर बजार गर्माएको छ।

स्रोत र साधनमा कब्जा जमाइराखेका समान धारका राजनीतिक अंशियारले मौकाको फाइदा उठाउँदै एकातिर उस्तै परे आफ्नै सगोत्री अंशियारलाई व्यक्ति अनुसार पाँचदेखि थरी–थरीका हुने नहुनेसम्मका स्पष्टीकरणहरु सोध्न पछि पर्दैनन्, अर्कोतिर स्पष्टीकरण सोधिएका अंशियारहरुले आपूmहरुले स्पष्टीकरण नदिने तर स्पष्टीकरण सोध्नेलाई नै उल्टो स्पष्टीकरण सोधेर आच्छु–आच्छु पनि पार्ने गर्दछन्। पछिल्लो सत्ता छिनाझपटीको हंगामाले व्यापकता पाएपछि कोही दक्षिणी हावाहुरी धेरै चल्यो भन्दै उत्तरी हावालाई सक्रिय पार्न लागिपरेका छन् भने कोही उत्तरी हावाहुरी धेरै चल्यो भन्दै दक्षिणी हावाहुरीलाई सक्रिय पार्न लागिपरेका छन् ।

बीचमा भने जनजन सदैव राजनीतिक अंशियारहरुको तारो बनेको बन्यै छन् । सही मानेमा पूर्व, पश्चिम, उत्तर, दक्षिण जतासुकैबाट होस्, जस्तो खालको हावाहुरी आए पनि चट्टानी दृढतामा आपूmलाई उभ्याउने सामथ्र्य राख्न सकिनुपर्दथ्यो सबै राजनीतिक अंशियारका सदस्यहरुले । जति मेहनत गर्दा पनि राम्रो हैसियत र छाती चौडा भएको र त्यागमा समर्पित राजनीतिक संस्कारको अभाव हुन जानु नेपाली जनजनको विडम्बना नै भन्नुपर्दछ । देशको कुनै पनि शासकले झीनो अपवादबाहेक आपूmलाई कुनै पनि कालखण्डमा स्थापित गर्नै सकेनन् । विभिन्न दिशाहरुबाट आउने वा पठाइने विविध खाले कडा हावाहुरी त परै जाओस्, सामान्य हावाहुरी पनि थाम्न नसकेर कहिले कुन भित्तोमा त कहिले कुन भित्तोमा ठोकिन पुगेको यथार्थताले जनजनको मन भतभती पोल्ने गरेको छ ।

कहिले के तन्त्र त कहिले के तन्त्रको नाम भजाएर आफ्नो स्वार्थसिद्ध गर्ने राजनीतिक अंशियारहरुकोे जमातले देशको भविष्यमाथि गम्भीर खेलबाड गरिराखेका छन् । भर्खरै भएको सत्ता छिनाझपटीको सवालमा पनि प्रमुख राजनीतिक अंशियारहरुको मान्यताप्राप्त गरेका राजनीतिक घरमूलीहरु–प्रदेओहरुले आफ्नो सारगर्भित वाणीहरु यसरी प्रस्तुत गर्न पुगेका छन् : ‘म बाँचुन्जेल यस्तो भइरहन्छ’ –प्रचण्ड । ‘प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ धोकेबाज हो’ –देउवा । ‘देश सुध्रिने मार्गमा गयो’ –ओली । सारमा यही हो प्रदेओहरुको पछिल्लो कुराजनीतिक टिप्पणीहरु । आजसम्मको यिनीहरुको क्रियाकलापहरुलाई नियाल्दा आफ्नो कुराजनीतिक बानी व्यवहारको कारण वर्तमानका युवापुस्ताहरुलाई पनि अँध्यारोतिर धकेलिरहेको प्रतीत हुँदै छ।

प्रत्येक पिँढीहरुमा उदाउँदै गरेका युवाहरुका जोश–जाँगरलाई राजनीतिक अंशियारहरुले आफ्नो स्वार्थमा भरमग्दुर उपयोग गरिरहेका छन् । त्यो कार्य यिनीहरुले अभैm छाडेका छैनन्। जिन्दावाद, मूर्दावादको नारा कति लगाउन लगाए–लगाए । राजनीतिक अंशियारहरुको विश्वासमा परेर युवाहरुले नारा मात्र लगाएनन्, तिनीहरुका लागि थुप्रैले आफ्नो जीवनको आहुति नै दिए। विगतमा बेलाबेलामा भएका आन्दोलनहरुलाई सफल बनाउने अभियानमा लागिपरेका थुप्रै युवाहरु कोही कता, कोही कता पलायनको अवस्थामा रहेका छन् । बेपत्ता पारिएका कतिपयको इतिहास नै हराइसक्यो । होनहार युवाहरुलाई देशको विषयमा सार्थक सम्बोधन गर्ने अवसरबाट सधैँ वञ्चित नै तुल्याउने काम भयो । चिप्लो र आशारुपी अश्वासनको पोको मात्र वितरण गरी युवाहरुलाई आफ्नो स्वार्थको जालमा फसाउने अजीबोगरिबको धन्दाको निरन्तरता वर्तमानमा पनि जारी नै छ ।

देशको प्रधानमन्त्रीको बागडोर सम्हालिरहेका व्यक्तिले म बाँचुन्जेल यस्तो भैरहन्छ भन्नुको तात्पर्य जनजनलाई स्पष्ट पार्ने कुनै जमर्काे गरेका छैनन् । सत्तामा आसीन प्रत्येक शासकले देशले विकासको गति समात्यो भन्ने खालको भाषण सुनाउने धन्दा कहिल्यै रोकिएन । केही हप्ताअगाडिसम्म देश विकासको लागि प्रचण्ड उत्तम विकल्प देखेर प्रधानमन्त्रीको पद सुम्पने देउवा अहिले आएर धोकेबाजको रुपमा देखा पर्न पुगेका छन् भने सत्ता सहयात्रीका बखत प्रचण्डले बेला–कुबेला धोका दिइरहेका कारण संविधानको धारा विपरीत संसद् विघटन गर्ने ओली, देउवालाई प्रतिपक्षमा पु¥याएपछि देश सुध्रिने मार्गमा अघि बढेको देख्न थालेका छन्।

देशमा देखा परिरहेको संक्रमणकालीन अवस्थालाई सम्बोधन गर्‍यौँ भन्न र भ्रष्टाचार नियन्त्रणमा कसैलाई पनि मोलाहिजा नगर्ने भन्ने कुरा कुनै पनि राजनीतिक नेतृत्वले छुटाएको छैन तर व्यवहारमा भने उल्टो भ्रष्टाचारीहरुलाई संरक्षण र संक्रमणकालीन न्यायमा सदैव बेवास्ताले नै प्रश्रय पाइरहेको छ । जसले प्रत्येक राजनीतिक अंशियारहरुको बेइमानीपनलाई प्रमाणित गरिरहेको छ।

राजनीतिक अंशियारहरुले आफ्नै अंशियारभित्र विगतदेखि देखिँदै आएको आन्तरिक राजनीतिक संक्रमणकालको त अन्त्य गराउन सकेका छैनन् भने जनजनलाई बेला–कुबेला यो वा त्यो नामबाट थपिँदै गइरहेको पीडारुपी संक्रमणकालीन अवस्थाको अन्त्य भयो भन्नु हास्यास्पदबाहेक केही हुँदै होइन । कतिपय संक्रमणकालीन न्यायिक विषयहरु टुंग्याउन बाँकी नै छन्। त्यसलाई सार्थक सम्बोधनको प्रयास गर्नु कता हो कता, बरु उल्टो एकथरी राजनीतिक अंशियार उस्तै परे थप संकटकाल लगाउन उद्यत् भएर तम्तयार अवस्थामा बसिरहेका छन् । देशमा कुनै पनि बेला जे पनि हुन सक्छ भन्ने मान्यतामा जनजनहरु पुगिसकेका छन्।

कानुनी शासनको अवमूल्यन, भ्रष्टाचारको चरणबद्ध शृङ्खला, दोषीहरुलाई उन्मुक्तिमा व्यापकता, हरेक नियुक्तिमा क्षमता भएकोलाई भन्दा पनि भागवण्डालाई प्रश्रय, हरेक निकायहरु कर्मचारी प्रशासनदेखि न्यायपालिकासम्ममा भएको बेथिति र छिराइएको राजनीतीकरण राजनीतिक अंशियारहरुका लागि संघीयताका उपलब्धि ठहरिन पुगेका छन् ।

सामान्यतया आरोप लागेपछि प्रमाणित होस् वा नहोस्, स्वच्छ अनुसन्धानको निमित्त नैतिकताको हिसाबले पद त्याग्ने भन्ने नैतिकता हराएको पनि धेरै भयो । देशमा प्रजातन्त्रको स्थापना भएपश्चात् नैतिकता उच्चरुपमा प्रदर्शन हुनेछ भन्ने आशामा रहेका जनजनलाई राजनीतिक अंशियारहरुले नराम्रोसँग लोप्पा खुवाएका छन् । नैतिकताको उत्तम कार्य निरकुंश ठानिएको पञ्चायत व्यवस्थामा समेत बहाल रहेको थियो । देशमा प्रजातन्त्रभन्दा पनि राम्रो व्यवस्था भनेर प्रवेश गराइएको संघीयताका पक्षधरहरुले पञ्चायतका शासकहरुको भन्दा पनि उच्च नैतिकता प्रदर्शन गर्नुपर्ने थियो ।

विडम्बना, उच्च नैतिकता त परै जाओस्, त्यसको एउटा हाँगो पनि वर्तमान मठाधीशहरुले प्रदर्शन गर्न सकेनन्, जसको कारण केही इमानदार पञ्चायती शासकहरुको उदाहरण दिँदै संघीयताको बदनाम गराउने प्रयासमा पञ्चायती शासकहरुका अवशेषहरु लागिपरिरहेका छन् । यही अवस्था रहिरहे जनताले उनीहरुका प्रयासलाई समर्थन गर्न बेर मान्दैनन् । निर्वाचनमा उम्मेदवार दिन र मतदाताहरुको मत पाउनसमेत धौधौ परेकाहरु पछिल्लो निर्वाचनमा केही जनताको मत प्राप्त गर्न सफल भएका छन् । यी कुराहरुमा संघीयताका पक्षधर हौँ भनिने मठाधीसहरुको या त ध्यान पुगेको छैन, या त पुगेको भए पनि हामीभन्दा शक्तिशाली अरु छैन भन्ने हीनभावनाबाट ग्रसित भएर बेवास्ता गरिरहेका छन् । अब कुनै पनि माध्यमबाट गलत पात्रहरुलाई पाखा लगाउँदै तिनीहरुलाई कसरी सजायको भागिदार बनाउने भन्नेदेखि बाहेक जनजनमा अब विकल्प देखिँदैन । ती पुराना मै हुँ भन्ने पात्रहरुले देश लथालिंग पारिसकेका छन् । राजनीतिक प्रवेश नभएको कुनै ठाउँ छैन । विकृतिले प्रवेश नपाएको कुनै क्षेत्र छैन र भ्रष्टाचारले प्रश्रय नपाएको कुनै स्थान छैन ।

देशमा जरो गाडेर बसेका विकृतका खम्बाहरुलाई उखेलेर नफालेसम्म देश सुधारात्मक दिशातिर लम्किन त परै जाओस्, सुधारको प्रवेशद्वारसम्म पनि पुग्न पाउँदैन । जनजनको प्रत्येक समस्याको सार्थक सम्बोधन गर्छौं भन्दै प्रत्येक जनलाई भ्रममा पारियो । भ्रममा परेका जनजनले केही परिवर्तन ल्याइहाल्छन् कि भनेर झन्डै दुई तिहाइको हाराहारीमा मतसमेत दिए । अन्त्यमा गएर राजनीतिक अंशियारहरुले जनजनलाई यसरी प्राप्त मतलाई खोलाँचीको रुपमा लिई मतदाताहरुलाई बडेमानको लोप्पा खुवाएर गुण तिरे ।

बिर्सन नहुने कुरा के हो भने, राणाहरु पनि आफूलाई शक्तिशाली ठान्थे । त्यसै गरी पञ्चायत शासकहरु पनि आफूलाई शक्तिशाली ठान्थे । वर्तमान अवस्था भनेको एक्काइसौं शताब्दीको अवस्था हो । न त अब राणाकालीन व्यवस्था, न त पञ्चायतकालीन व्यवस्थाको प्रादुर्भाव हुन्छ, यदि प्रादुर्भाव हुन्छ भने नयाँ र नौलो व्यवस्थाको उदय हुन सक्छ । अब के कुरा प्रमाणित भइसकेको छ भने, अब कुनै पनि व्यवस्थाको नामले मात्रै देश विकास र सक्षम हुने होइन, व्यवस्थाको नाम जेसुकै भए पनि जनलक्षित कार्यक्रमहरुले अर्थपूर्णरुपमा सम्बोधन गर्न सक्यो भने मात्र व्यवस्थाको नामले अर्थ राख्छ, अन्यथा व्यवस्थाको नाम जे भए पनि त्यसको कुनै अर्थ रहँदैन ।

(लेखक मैनाली अधिवक्ता हुनुहुन्छ ।)