ठूला प्रश्नहरूका संक्षिप्त उत्तर

ठूला प्रश्नहरूका संक्षिप्त उत्तर (Brief Answers to the Big Questions) प्रसिद्ध बृटिस बैज्ञानिक स्टीभन हकिङको अन्तिम पुस्तक हो । भौतिकशास्त्री तथा खगोलशास्त्री स्टीभन विशेष गरी ब्ल्याक होल र सापेक्षता सिद्धान्तसम्बन्धी आफ्नो अनुसन्धानका लागि प्रख्यात छन् । उनलाई आधुनिक समयको महान् वैज्ञानिकमध्ये एक मानिन्छ ।

ब्रिफ आन्सर टु दि बिग क्वेसन्स अर्थात ठूला प्रश्नको संक्षिप्त जवाफ नामक पुस्तकमा उनले विज्ञान, धर्म, ब्रह्माण्ड र मानवताको भविष्यसँग सम्बन्धित ठूला प्रश्नहरूको उत्तर दिने प्रयास गरेका छन् । यस पुस्तकले स्टीफनले आफ्नो जीवनमा गरेका अनुसन्धान र मानवताको दीर्घकालीन अस्तित्वप्रतिको उनको चासोलाई दर्शाउँछ ।

ब्रह्माण्डको उत्पत्ति: स्टीभन हकिङका अनुसार ब्रह्माण्डको उत्पत्ति एउटा अत्यन्तै सानो बिन्दुबाट भएको थियो, जसलाई ‘सिङ्गुलारिटी’ भनिन्छ । यो प्रक्रिया अत्यन्तै शक्तिशाली विस्फोटद्वारा भएको थियो । यसैबाट ब्रह्माण्डको विस्तार आरम्भ भयो ।
ईश्वरको अस्तित्व: हकिङले ईश्वरको अस्तित्वलाई विज्ञानको दृष्टिकोणबाट हेरेका छन् । उनका अनुसार ब्रह्माण्डको उत्पत्ति प्राकृतिक नियमअनुसार भएको हो । यसमा कुनै पनि अलौकिक शक्तिको संलग्नता छैन । उनले भौतिक शास्त्रका सिद्धान्तहरूको आधारमा ब्रह्माण्डको उत्पत्तिलाई व्याख्या गरेका छन् र यसमा ईश्वरको संलग्नालाई अस्वीकार गरेका छन् ।
समयसँगै यात्रा: हकिङले समयसँगै यात्राको सम्भावनाबारे पनि चर्चा गरेका छन् । उनका अनुसार समययात्रा वैज्ञानिक दृष्टिकोणबाट सम्भव हुनसक्छ, तर यसमा अनेकौं चुनौतीहरू छन् । उनले आइन्स्टाइनको सापेक्षतावादको सिद्धान्तको आधारमा समययात्राको सम्भावनाबारे व्याख्या गरेका छन् । समययात्रा सिद्धान्तअनुसार यदि हामीले प्रकाशको गतिको समानान्तर यात्रा गर्न सक्यौं भने भविष्यमा यात्रा सम्भव हुन सक्छ । तर यसमा धेरै जोखिमहरू छन् ।
कृत्रिम बौद्धिकता (कृत्रिम बौद्धिकता): हकिङले कृत्रिम बौद्धिकताको विकासप्रति चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । उनका अनुसार एआईको असाधारण विकासले मानवताको भविष्यमा ठूलो प्रभाव पार्न सक्छ । यदि यसलाई नियन्त्रण नगरेमा यो मानवताको लागि खतरा बन्न सक्छ । एआईको विकास मानवताका लागि फाइदाजनक हुन सक्छ, तर यसलाई सन्तुलित ढङ्गले प्रयोग गर्न आवश्यक छ ।
ब्रह्माण्डमा अरु प्राणी: ब्रह्माण्डको विशालता र असीमितताका कारण हकिङले अरु तारा र ग्रहहरूमा जीवन हुन सक्ने बताएका छन् । उनले भनेका छन, ‘हामीले अरु तारा र ग्रहहरुमा हुनसक्ने जीवनको विकाससँग सम्पर्क गर्न सक्नुपर्छ । तर त्यहाँ सम्भावित खतराहरू पनि हुनसक्छन् । त्यस्ता कुनै ग्रहका सभ्यता हामीभन्दा धेरै विकसित भएको हुन सक्छ, र त्यसले हाम्रो अस्तित्वलाई खतरामा पार्न सक्छ ।’
पृथ्वीको भविष्य: हकिङले पृथ्वीको भविष्यप्रति चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । उनका अनुसार जलवायु परिवर्तन, जनसंख्या वृद्धि र प्राकृतिक स्रोतहरूको सीमितताले गर्दा पृथ्वीलाई दीर्घकालसम्म बस्न योग्य बनाइराख्न गाह्रो हुन सक्छ । उनले मानव जातिलाई अन्तरिक्षमा बसोबासको खोजी गर्न आग्रह गरेका छन् । जसले गर्दा मानवता दीर्घकालसम्म बाँच्न सकून् । उनले मानवताको अस्तित्वका लागि अन्तरिक्षमा नयाँ बस्तीहरू स्थापना गर्नु आवश्यक भएको बताएका छन् ।
विज्ञान र धर्म: हकिङले विज्ञान र धर्मको सम्बन्धबारे पनि विचार व्यक्त गरेका छन् । उनका अनुसार विज्ञान र धर्मले ब्रह्माण्डको व्याख्या गर्ने दुई फरक तरिकाहरू छन् । विज्ञानले ब्रह्माण्डका नियमहरू पत्ता लगाउन मद्दत गर्दछ, तर मानिसहरूलाई नैतिकता र जीवनको अर्थ दिने प्रयास धर्मले गर्दछ । हकिङका अनुसार विज्ञानको प्रगतिको साथसाथै धर्मले पनि समयअनुसार आफूलाई अनुकूल बनाउन आवश्यक छ ।
सन् १९४२ जनवरी ८ मा बेलायतमा जन्मिएका हकिङले भौतिकशास्त्र र ब्रह्माण्ड विज्ञानका क्षेत्रमा विशेष योगदान दिएका छन् । उनको सबैभन्दा चर्चित पुस्तक ‘अ ब्रिफ हिस्ट्री अफ टाइम’ (A Brief History of Time) हो । उनले जटिल भौतिकशास्त्रीय सैद्धान्तिक ज्ञानलाई सरल तरिकाले प्रस्तुत गरेर विज्ञानप्रति मानिसहरूको थप रुची जगाए । हकिङले मुख्य रूपमा ब्ल्याक होल्स, बिग ब्याङ, ब्रह्माण्डको उत्पत्ति र अन्त्यको बारेमा गहिरो अध्ययन गरेका थिए ।