पौराणिक ग्रन्थ महाभारतमा वर्णित कथाअनुसार महाभारतका एक प्रमुख पात्र भीष्मको प्रतिज्ञा थियो– जीवनभर विवाह नगर्ने, इमानदारीपूर्वक राजसिंहासनको संरक्षक भएर सेवा गर्ने । सत्यवतीले सन्तनुसँग विवाह गर्नका लागि आफ्नो पुत्र राज्यको उत्तराधिकारी हुुनुपर्ने सर्त राखेपछि आफ्ना पिता सन्तनुको सत्यवतीसँग विवाह गराउनकै लागि भीष्मले जीवनभर आफू राजा पनि नहुने र आफ्ना सन्तानले राजउत्तराधिकारीमा दाबी गर्लान् भनी अविवाहित रहेर सन्तान नजन्माउने प्रतिज्ञा गरेका थिए । महाभारतको कथा उनै भीष्मको प्रतिज्ञालाई केन्द्रमा राखेर तन्किएको कथा हो । भीष्म आजीवन आफ्नो प्रतिज्ञामा अडिग रहे । जस्तोसुकै कठिन परिस्थितिमा पनि भीष्म डगमगाएनन् । प्र्रतिज्ञा पूरा गरे । भीष्मको प्रतिज्ञा केही पारिवारिकजस्तो लागे पनि यसको मूलमा राजनीति थियो ।
राजसिंहासनको दाबी नछाडेका भए भीष्म आफू हस्तिनापुरको राजा बन्न सक्थे, तर राजसिंहासन छोडेर हस्तिनापुरको राजसिंहासनको संरक्षक बनेर बस्नु उनको महानता थियो । भीष्म महाभारतको युद्धमा कौरवको सेनापति बने । राजनीतिमा प्रतिज्ञाको कति महत्व छ भन्ने कुरा भीष्मले नचाहेर पनि कौरवको सेनापति बनेर पाण्डवसँग लडाइँ गरेको प्रसंगले पुष्टि गर्दछ ।
महाभारतका भीष्मको प्रतिज्ञाको सिको गर्दै विभिन्न विषयमा हाम्रा नेताहरुले पनि जनताका सामु देशको विकास र समृद्धिको लागि भीष्म प्रतिज्ञा नगरेका होइनन् । देशलाई युरोप र सिंगापुर बनाउने भनेर अर्जुनदृष्टि नदिएका होइनन् । तर ती सबै प्रतिज्ञा र दृष्टि पानीका फोकाजस्ता भए । प्रतिज्ञाहरु वर्ष त परैको कुरा महिनासम्म पनि टिकेनन् । सबैले आफ्ना प्रतिज्ञाभन्दा विपरीत काम गरे । सबैका प्रतिज्ञाहरु मात्र प्रतिज्ञामा नै सीमित रहे । प्रतिज्ञा पालनाको धरातल फितलो देखियो । जनताले नेताका प्रतिज्ञालाई पत्याउन छोडे ।
जनताले प्रतिज्ञालाई नपत्याएपछि पछिल्लो समय राजनीतिमा किरिया कसमको मौसम चलेको छ । किरिया कसम यति सस्तो भएको छ कि कोही भ्रष्टाचार गर्नु आमाको रगत खानु बराबर हो भन्छन्, कोही छोराको कसम मैले घूस खाएको छैन है भन्छन् । कोही आफ्नै श्रीमतीको नाममा त कोही आफ्नै देहको नाममा समेत कसम खान्छन् । कोही देवीदेवताको नाममा कसम खान्छन् त कोही आफू अध्यात्मवादी भएकाले झुट बोल्नै नसक्ने दाबी गर्छन् । भाषण, नारा र अन्तर्वार्तामा नेताहरुका यस्ता कसम किरियाहरु बग्रेल्ती देखिन थालेका छन् ।
के भ्रष्टाचार गर्दिन भनेर कसम खानेले भ्रष्टाचार गर्दैन ? के म झुट बोल्दिन भनेर राजनीतिमा होमिएको व्यक्तिले झुट बोल्दैन ? असम्भवप्रायः छ । कोही तपाईँको आदर्श नेता छ, जसले कदापि भ्रष्टाचार गर्दैैन र झुट पनि बोल्दैन भन्नेमा तपाईँ शतप्रतिशत विश्वस्त हुनुहुन्छ ? हुनुहुन्छ भने राम्रो हो, यदि तपाईँमा त्यो विश्वास छैन भने नेताका कसम र किरियाको अर्थ के हो ? जनताले विश्वास नगर्ने किरिया कसम निरर्थक भएन र ?
राजनीतिमा त प्रतिज्ञा चाहिन्छ, अठोट चाहिन्छ, प्रतिबद्धता चाहिन्छ । यस्तो प्रतिज्ञा, अठोट र प्रतिबद्धता सबल मान्छेका हतियार हुन् । किरिया र कसम भनेका चाहिँ दुर्बल पात्रका हतियार हुन् । आफ्ना प्रतिज्ञा र प्रतिबद्धता पूरा गरेर जनताको मन जित्न नसकेपछि जनताका सामु आफ्नो विश्वसनीयता साबित गर्न किरिया र कसमको सहारा लिन्छन् । के किरिया कसम खानेलाई जनताले पत्याऊलान् ? किरिया कसम खाएपछि ऊ स्वच्छ छ भन्नेमा जनता विश्वस्त होलान् ?
आजकल राजनीतिक दलका नेताले विभिन्न सन्दर्भमा किरिया कसम खाएको देख्दा बच्चामा भाँडाकुटी खेलमा झेली गरेर विद्यानष्ट, गाईखाने, सत्यानाश भनेर झेली नगरेको भनी कसम खाएको याद आउँछ । खेलमा झेली गर्ने र त्यसलाई झेली नगरेको साबित गर्न सजिलै विभिन्न नामका कसम खाइदिने अनि खेल जित्ने बालव्यवहार आफैँमा रोमाञ्चक र अनौठो हुन्छ । तर वयष्क नेताले नै बच्चाको भाँडाकुटी खेलमा खाएको कसमभन्दा पनि सस्तो किरिया कसम राजनीतिमा खाएको देख्दा भने नेताहरु पतनको बाटोतिर लागेको हो कि जनताको आँखामा छारो हालेको हो, खुट्ट्याउन निकै गाह्रो पर्छ ।
जमाना एक्काइसौँ शताब्दीको छ । प्रविधिले देशलाई मात्र होइन संसारलाई नै सानो बनाएको छ । हरेक व्यक्ति हरेक कुराको जानकारी राख्न सक्छ । जोसँग प्रविधिको पहुँच छ उसले हरेक नेताको विगतदेखि वर्तमानसम्मको चिना उतारेर बसेको छ । किरिया कसम खानेको पृष्ठभूमि, चरित्र र अवस्थाको बारेमा जति नै लुकाए पनि सबैका सामु छताछुल्ल छ । त्यसैले हरेक कुराको जानकारी पाएका जनतासँग झुटो कुरालाई सही साबित गर्न किरिया कसम खाने होइन, बरु राम्रो काम गरेर जनतालाई विश्वास दिलाउन सक्नुपर्छ ।
भनिन्छ– मानिस तीन प्रकारका हुन्छन् । पहिलो प्रकारको मान्छे जो कुरा मात्र गर्छ तर काम गर्दैन, दोस्रो प्रकारको मान्छे जो कुरा पनि गर्छ काम पनि गर्छ र तेस्रो प्रकारको मान्छे जो कुरा गर्दैैन, मात्र काम गर्छ । तेस्रो कोटीको मान्छे नै उच्च कोटीको मान्छे हो । अहिले जनताले खोजेको तेस्रो कोटीको गुण भएको नेता हो । तर विडम्बना, हामीलाई पहिलो कोटीको नेता फेला परेको छ । अनावश्यक कसम किरिया खाने नेता पनि पहिलो कोटीका नेता हुन् । जो काम गर्दैनन् बरु रुन्चे कसम मात्र खान्छन् ।
कतिपय नेतालाई लाग्दो हो कि किरिया कसम खाएर मैले निकै ठूलो काम गरेँ । जनताका अगाडि निकै आदर्शवादी र स्वच्छ साबित भएँ । तर भाँडाकुटी खेलका जस्ता किरिया कसमले मान्छे स्वच्छ हुँदैन । यस्तो कसम र किरिया अत्यन्तै निम्न कोटीको काम हो । सोझा जनता, जो किरिया कसममा विश्वास गर्छन् तिनीहरुको आँखामा छारो हाल्ने काम हो । जनताको भावना (सेन्टिमेन्ट) लाई आफूतिर तान्ने कुटिल चाल हो । यो राजनीतिमा देखिएको एक किसिमको विकृति पनि हो । यसमा कसम खाने, कसम खुवाउने र भावनामा बहकिएर यस्ता किरिया कसमको समर्थन गर्ने तीनै पक्ष दोषका भागीदार छन् । अन्धविश्वासमा जकडिएको समाजमा मात्र यस्तो किरिया कसमको हतियार काम लाग्छ । विज्ञान र प्रविधिको युगमा यस्ता किरिया कसमका हतियार सबै भुत्ते साबित हुन्छन् ।
राजनीतिक दलका नेताहरुशाट अब आफ्नी आमा, सन्तान, देवता वा आफ्नै देह भाकेर किरिया कसम नखाऔँ । अरुलाई पनि यस्तो काममा अभिप्रेरित नगरौँ । बरु घूस खान्न, जनताको सेवा गर्छु, राष्ट्र सेवा गर्छु, राजनीतिलाई व्यापारीकरण गर्दिन, अपराधीकरण गर्दिन, झुट बोल्दिन भनी मनमनै भीष्म प्रतिज्ञा गरौँ । तर भीष्मले झैँ यो प्रतिज्ञा ठूलो स्वरमा जनतालाई सुनाउनु आवश्यक छैन, मनको प्रतिज्ञा गरौँ । अनि प्रतिज्ञाअनुसार जनतालाई विश्वास लाग्ने गरी काम गरौँ । कर्मण्येवाधिकारस्ते मा फलेषु कदाचन भन्ने मन्त्रलाई आत्मसात् गरौँ ।
हरेक नागरिकलाई लागोस्– मेरो नेताले भ्रष्टाचार गरेको छैन, झुट बोलेको छैन, कुनै जनविरोधी काममा संलग्न छैन र भविष्यमा पनि गर्ने छैन । यस्तो अनुभूति गराउन सके विभिन्न समाचार माध्यममा पुगेर किरिया कसम खान पर्ने आवश्यकता नै पर्दैन । कर्म गरे नेतामाथि जनताको आफैँ विश्वास र भरोसा जाग्छ । नेताले मनन गर्नै पर्ने कुराचाहिँ यो हो कि, एक्काइसौँ शताब्दीमा किरिया कसमजस्तो सस्तो शब्दलाई जनताले पत्याउँदैनन् । यो हँसी–मजाकको विषय मात्र हुन्छ । जनताका पक्षमा काम गर्ने प्रतिज्ञा गरेर भीष्मझैँ अडिग हुने कि किरिया कसम खाएर हाँसोको पात्र बन्ने जिम्मा नेताहरुको आफ्नै हातमा छ ।