विद्यालयमा चार शिक्षक, एक विद्यार्थी

‘डडेल्धुरा । अभिभावक ज्यू नमस्कार, कता हिड्नु भयो कुन्नी? एकपटक विद्यालयमा प्रवेश गरि छोराछोरीको पढाइबारे छलफल गरौं कि?’ यहीँ नारा लिएर सामुदायिक विद्यालयमा शैक्षिक गुणस्तर बढाउन अमरगढी नगरपालिकाले ठाउँ ठाउँमा साइनबोर्ड झुन्ड्यायो।

नगरपालिकाले नगर क्षेत्रभित्रका मापदण्डअनुरूप न्यूनतम विद्यार्थी संख्या नपुगेको भन्दै ‘नगरपालिकाको विद्यालय समायोजन कार्यविधि २०७७’ लागू गरि नगरभित्रका विद्यालयलाई समायोजन गर्‍यो। विद्यालय समायोजनपछि बालविकासदेखि ५ कक्षासम्म सञ्चालन भएका ५ विद्यालयले शैक्षिकसत्र २०७७ देखि कक्षा ४ र ५ मा भर्ना लिन पाएनन्।

विद्यालय समायोजन र गुणस्तरीय शिक्षाको नारा लिएर अघि बढेको अमरगढीले सोचे अनुरूप शिक्षा क्षेत्रमा परिवर्तन ल्याउन सकेको छैन्। समायोनपछि ३ कक्षासम्म मात्रै पठनपाठन गर्न पाउने यहाँका अधिकाशं विद्यालयको अवस्था दयनिय बन्दै गएको छ। नगरको लगानी समेत ‘बालुवामा पानी’ जस्तै भएको छ।

यसैको एक उदाहरण हो, अमरगढी नगरपालिका–३ मा रहेको जनसेवा प्राथमिक विद्यालय डाँडाकोट, पथरोडा। २०४९ सालमा स्थापना भएको यो विद्यालयमा कुनै समय विद्यार्थीको संख्या उल्लेखनीय हुन्थ्यो।

तर, विद्यालय समायोजनपछि एक जना विद्यार्थी मात्रै विद्यालयमा पढ्नका लागि आउने गरेका छन्। ती विद्यार्थी पनि विद्यालयमा कार्यरत शिक्षिकाको छोरा रहेका छन्।

‘नयाँ शैक्षिक शत्रमा २१ जना विद्यार्थी भएका हुन्। भर्ना भएका मध्ये अहिले एक जना मात्रै विद्यालयमा पढ्न आउने गरेका छन्। ती पनि बालविकासमा पढ्छन्,’ विद्यालयकी शिक्षिका आरती सुनारले भनिन्, ‘४ र ५ कक्षामा ठूला–ठूला विद्यार्थी हुन्थे। ती विद्यार्थीसँगै स–साना बालबालिका आउँथे। अहिले उनीहरूले आफूसँगै लग्ने गरेका छन्।’

विद्यालयमा हाल चार जना शिक्षक र एक जना कार्यालय सहयोगी कार्यरत रहेको शिक्षिका सुनारले बताइन्।  दुई जना स्थायी र तीन जना अस्थायी रहेको उनको भनाइ छ। विद्यालयमा नियमित आउने गरेपनि विद्यार्थी नहुँदा समय वेतित गर्नै समस्या हुने गरेको उनी बताउँछिन्।

उनी भन्छिन्, ‘पालैपालो विद्यार्थीलाई पढाउँछौं। प्रअ सरले प्रशासनिक काम गर्नुहुन्छ। हामी बसेरै बिताउँछौं। गाउँलेहरूले समेत बसेरै तलब खानुहुन्छ भन्छन्। यो भन्दा कतै समयोजन गरिदिए काम गरेर पारिश्रमिक लिएका छौं भन्न हुन्थ्यो।’

विद्यार्थीको संख्यामा कमि आयो भनेर ४ र ५ कक्षा घटाल माध्यमिक विद्यालय नुवाकोटमा समायोजन भएको विद्यालयका प्रधानाध्यापक डम्बरसिंह भण्डारीले बताए। विद्यार्थीको संख्यामा किन कमि? भन्ने प्रश्नमा उनले भने, ‘केही हाम्रा पनि कमजोरी होलान्। गुणस्तरीय शिक्षा नदिन पनि सकेका हुन सक्छौं।’

प्रअ भण्डारीले जिल्ला सदरमुकामबाट स्कुल बस गाउँमा आउने भएकोले पनि विद्यार्थी सदरमुकाम दिर जान थालेको बताए। उनी आर्थिक उन्नतीको हिसाबले संस्थागत विद्यालयमा विद्यार्थी पढाउने होडबाजीले समेत विद्यार्थीको संख्यामा कमी आएका बताउँछन्।

स्थानीय तहको उदासीनता

सरकारले माध्यमिक तहसम्मको व्यवस्थापन गर्ने जिम्मेवारी स्थानीय तहलाई सुम्पिएको छ। यधपी स्थानीय तहको उदासीनताले सामुदायिक विद्यालयको अवस्था दिन प्रतिदिन खस्किँदै गएको छ। सामुदायिक विद्यालयको अवस्था झन् खस्किदै गएको छ।

विद्यालयको अवस्था बारे विद्यालयले नगरपालिकालाई जानकारी गराइसकेको छ। विद्यालयमा विद्यार्थीको संख्या शून्य रहेको र विद्यालयमा रहेका शिक्षक तथा कर्मचारीको दरवन्दी समायोजन गरिदिन विद्यालय प्रशासनले वडा र नगरलाई पत्र समेत पठाइसकेको छ।

तर, अमरगढी नगरपालिका मौन रहेको छ। सामुदायिक विद्यालयमा शैक्षिक गुणस्तर सुधार गर्दा संस्थागत विद्यालय छोडेर सामुदायिक विद्यालयमा विद्यार्थीको आकर्षण बढ्दै गएका थुप्रै उदाहरण छन्। तर, यो विद्यालयको अवस्था टिठ लाग्दो छ।

के भन्छन् स्थानीय? 

सामुदायिक विद्यालयमाभन्दा संस्थागत विद्यालयमा विद्यार्थीको आकर्षण बढ्दै गएकोले पनि विद्यार्थीको संख्या घटेको स्थानीय धिरज भण्डारीले बताए।

‘म पनि पहिले पाँच सम्म पढेको थिए। पढाइ राम्रो थियो। तर, अहिले विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्षले नै आफ्नो छोरो संस्थागत विद्यालयमा पठाएका छन्,’ उनले भने, ‘विद्यालयसँग सम्बन्धित व्यक्तिका छोराछोरी बाहिर गएर पढ्न थालेपछि अरुको पनि विद्यालय प्रति विश्वास घट्दै गयो। र, विद्यार्थी विद्यालयमा लगाउनै छोडे।’

विद्यालयमा अस्थायी रूपमा कार्यरत शिक्षक तथा कर्मचारी यहाँका राजनीतिक दलले पुहँचका आधारमा भर्ना गरेकोले पनि स्थानीयले विद्यालयमा विद्यार्थी पठाउन छोडेको स्थानीय वीरबहादुर ऐरले बताए।