मौलिक लोकलयमा आधारित सोरठी जोगाउँदै गाउँले

रामबहादुर थापा, बागलुङ ।
मौलिक लोकलयमा आधारित सोरठीगीत संरक्षणमा गाउँले जुटेका छन् । पौराणिक तथा ऐतिहासिक कथा समेटेर विविध लय र तालमा मारुनी नाचसहित सोरठी गाउने चलनलाई मूर्त रूप दिन बडिगाड गाउँपालिका–१ का पाकादेखि तन्नेरीसम्म लागेका हुन् ।

मगर र गुरुङ समुदायमा बढी प्रचलित सोरठीगीत लोप हुन लागेकोे अवस्थामा संगठित पहलले नयाँ पुस्तामा पनि चासो जगाएको छ । सोरठीगीतको समूहमा ७६ वर्षीय वृद्ध कलाकारदेखि युवासम्म संलग्न छन् । गाउँलेले बनाएको ‘कला र संस्कृति संरक्षण मञ्चल’े सोरठीगीतको संरक्षण, उत्थान र प्रसारमा लागेको छ ।

मञ्चले सार्वजनिक समारोह, मेला, उत्सव र पर्वमा विभिन्न ठाउँमा पुगी सोरठीगीत प्रदर्शन गर्ने गर्छ । मञ्चका अध्यक्ष नीमबहादुर भुजेलका अनुसार मञ्च सोरठीसँगै सालैजो र झ्याउरेजस्ता मौलिक गीत, नाच पनि जोगाउने प्रयासमा छ । पुरानो संस्कृतिबारे नयाँ पुस्तालाई जानकारी गराउन र तिनको संरक्षणमा प्रेरित गर्न पुराना कलाकारहरु मञ्चमा आबद्ध छन् ।

सोरठीगीतमा मूल स्वर दिने ७६ वर्षीय दुर्गाबहादुर भुजेलको गायनले मञ्चलाई उर्जा मिलेको छ । उमेरमा झैँ जोसले भरिएको मिठासपूर्ण स्वरमा भुजेलले सोरठी गाउँदा जो कोही पनि मन्त्रमुग्ध हुन्छन् । गाउन मात्र होइन नाच्न पनि तम्सिने भुजेल नै गाउँका अब्बल सोरठी गायक हुनुहुन्छ ।

नाचमा पनि दख्खल राख्ने मञ्चका संयोजक भुजेलले तन्नेरी कलाकारहरुलाई सोरठी नाच सिकाउने गर्नुहुन्छ । “हाम्लाई बूढेसकाल लाग्यो, अब नयाँहरुले नसिके संस्कृति हराउँछ,” उहाँले भन्नुभयो । भुजेलजस्तै गाउँका एकाध पाका कलाकारहरुमा मात्र पुरानो पुस्ताको संस्कृति जीवित छ । संयोजक भुजेललाई सोरठीगीतका ‘गुरुबा’ नै भनेर चिन्ने गरिएको छ । बाह्र वर्षको उमेर पहिलो पटक सोरठीमा नाचेको सम्झना उहाँलाई अझै याद छ ।

“अघिल्लो पुस्तासँगै मौलिक कला, संस्कृति हराउने डरले संरक्षणको पहलमा जुटेका हौँ,” संयोजक भुजेलले भन्नुभयो । मञ्चलाई सोरठीगीत प्रदर्शनकै लागि सदरमुकाम लगायतका विभिन्न ठाउँबाट माग आउने गरेको छ । ठाउँ–ठाउँमा लगेर देखाउँदा संस्कृति प्रसारसँगै अन्य समुदाय पनि उत्प्रेरित हुने गरेको छ ।

परापूर्वकालदेखि चल्दै आएको रीति, संस्कृति जोगाउनु सबैको कर्तव्य भएको संयोजक भुजेलको भनाइ छ । उहाँले आफ्नो पहिचान बिर्सेर पश्चिमेली सम्भता अँगाल्न खोज्नु दुःखद हो भन्नुभयो । “आधुनिकताले हाम्रो पनि कला र संस्कृति नासिँदै छ, कला, संस्कृति लोप हुँदैछ,” संयोजक भुजेलले भन्नुभयो, “संस्कृति जोगाउन सचेतपूर्वक लाग्नुपर्ने बेला आएको छ ।”

उहाँले कला, साहित्य, संस्कृति, भाषाको पढाइ विद्यालय तहदेखि नै हुनुपर्ने धारणा व्यक्त गर्नुभयो । गाउँपालिकास्तरमा बनेको कला संस्कृति संरक्षण मञ्चमा २२ जना कलाकार संगठित छन् । मञ्चले कलाकार भुजेलकै स्वरमा सोरठीगीत रेकर्डसमेत गराएको छ । मञ्चले प्रस्तुतिलाई व्यस्थित र आकर्षक बनाउन एकै खाले पोशाकको समेत व्यवस्था गरेको छ ।

मञ्चले सोरठी गाएबापत रकम दान माग्नुको साटो राज्यका निकायबाटै संस्कृति संरक्षणका लागि सहयोग पु¥याइयोस् भन्ने अपेक्षा गरेको छ । देवी, देउता र पौराणिक घटना तथा कथामा आधारित रहेर सोरठी गाउने गरिन्छ । गीतमा मानिसका दुःख, वेदना, समस्यालगायत चाडबाडको शुभकामनालाई पनि लयबद्ध रुपमा प्रस्तुत गर्ने चलन छ ।

सोरठीमा गाउने र नाच्ने गरी कम्तीमा १२ जना कलाकार आवश्यक पर्ने संयोजक भुजेलले बताउनुभयो । कलाकारमा गाउने समूह, मादले, मारुनी, पुर्सुगेँ आवश्यक पर्छ । पुरुष कलाकार पनि महिलाकै भेषमा मारुनी बनेर नाच्ने परम्परा छ । मादलकै तालबाट मूल गायकको निर्देशनअनुसार अन्य कलाकारले गायनमा साथ दिने गर्छन् ।

सोरठीगीत विशेषगरी तिहारका बेला रामलीला, कृष्ण चरित्रजस्ता ईश्वरीय भक्तिगानका रुपमा गाउने प्रचलन छ । सोरठी परम्पराकालदेखि नै गाइने र नाचिने संस्कृति भए पनि पछिल्लो समय यसको उचित प्रवद्र्धन हुन सकेको छैन । संरक्षणको अभावमा सोरठीको मौलिक संगीत र लयको ज्ञान हराउने चिन्ता बढेको संस्कृतिकर्मीहरु बताउँछन् ।
रासस