काठमाडौं ।
हाम्रो देशको लोकतन्त्रको धरातल धेरै कमजोर छ । जनविश्वास प्राप्त गर्न सकेको छैन। भोटले मात्रै विश्वास हुन्न पनि। गणतन्त्रको आधार पनि अविश्वास हो, संघीयता त देशमा पुष्टि नै भएको छैन।
आधा मान्छे बाहिर छन्, देशको भूगोल एउटा बारीको पाटो जत्रो छ, हात्ती आफैँ ठूलो हुन्छ, यसलाई सामान्य नागरिकले पाल्न सक्दैन, हात्तीभन्दा ठूला हात्ती छापहरु देशमा धेरै भएकाले आम नागरिकले पाल्न सकेका छैनन्। यसैको उपज हो देशैभरिको काण्ड र रडाको । कार्यकारी प्रमुखले वर्षमा तीनचोटि विश्वास लिए पनि अविश्वासभित्रै हाम्रो लोकतन्त्र र संघीयता अनि गणतन्त्र अडेको छ ।
गणतन्त्रका राष्ट्रपति आफ्नो दलका हुँदा राष्ट्रपति शैक्षिक सुधार कार्यक्रम आयो, बजेट पनि मिल्यो प्रशस्तै । राष्ट्रपतिका प्रमुख सल्लाहकार पनि आफ्नै जातभात मिल्ने परेकाले प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रम पनि आयो । अहिले ती दुवै कार्यक्रम हिस्स बूढी हरिया दाँत भएको छ, राष्ट्रप्रमुख नै अर्काको कोटमा परेको अवस्था छ, पर्याप्त बजेटको अभाव, कार्यक्रमको कार्यान्वयनमा प्रभावकारिता नदेखिएको भनिएको छ। संगीतमा दुई सिद्धान्त प्रमुखरुपमा लागू हुन्छ। एक हो आरोह, अर्को हो अवरोह । र, राजनीति लाजनीतिमा परिणत भएकाले अवरोह भने अवरोधतिर मिल्न गएको छ।
नयाँ संविधान लागू भएपछि बजेट र कार्यक्रमहरु आरोहमा लागे बिस्तारै अब अवरोहतिर झर्दै छन् । सबै थरी राजनीतिकै विषयमा परेकाले कृषिसमेत यसैमा गाभिएपछि प्रधानमन्त्री कृषि परियोजनासमेत आयो र कृषिउपज देशमा घट्दै गयो । रोजगार कार्यक्रममा पनि राजनीति मिल्न थालेपछि वैदेशिक रोजगारी बढ्यो, यहाँको घट्यो । शिक्षामा राजनीति भएकोले सबैतिर सुनसानजस्तै छ । उद्यमी, व्यापारीले राजनीतिको छाता ओढेकाले उद्यम, व्यवसाय डामाडोल छ र देशका ठूला व्यापारीले कर नतिरी सयौँ सवारीसाधन आयात गरे, जसको प्रयोग गर्नेमा राष्ट्रिय स्तरकी दिज्यू पनि होइसिन्छ भन्ने सामाजिक सञ्जालहरुमा खबर आएका छन् ।
देशमा तारे होटलको संख्या वृद्धि भइरहँदा यहाँ आउने पर्यटकभन्दा बढी देशबाट बाहिर जानेले विदेशमा रकम खर्चिएको अवस्था छ । वसन्त पञ्चमी तिथि रोजेर छिमेकी मोदीले मुस्लिम देश युएईको अबुधावीमा ठूलो हिन्दू मन्दिरको उद्घाटन गरे, अहिले त्यहाँ भक्तहरुको भीड छ, दैनिक नै ७ लाख पर्यटकहरु त्यहाँ जाने गरेको खबर छ । हाम्राले हत्त न पत्त विदेशीको इशारामा विश्वको एकमात्र हिन्दु राष्ट्रलाई धर्मनिरपेक्ष बनाए।
विश्वको गुरु राष्ट्र, धार्मिक र देवस्थलीको देशमा संसारका मान्छे जीवनभरिमा एकपल्ट धाम भन्दै यहाँ आउने वातावरण तय भएको भए हाम्राहरु विदेशतिर भौँतारिनु नै पर्दैनथ्यो । सुनको थाल लिएर नेपालले संसारभरि भिक्षा माग्दै छ र आउने वैशाखमा तेस्रो लगानी सम्मेलन गर्ने भन्दै संसारसँग हारगुहार मागेको अवस्था छ, अर्थमन्त्रीलाई यो खबर दिन भ्याइ नभ्याइ भएको छ । अघिल्ला यस्ता सम्मेलन भइरहँदा प्रतिबद्धताको धेरै कम मात्र लगानी यहाँ आएको हो र पछिल्लो समयमा लगानीको प्रतिफल फिर्ता लग्नेको भीड बढेको छ । प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रमलाई पुनर्संरचना गरिने भनिएको छ अहिले, बजेट घट्दै गएको छ, देशमा बेरोजगारको सूची नै ९ लाख ज्यादा छ, वार्षिक १३ दिन औसतले रोजगारी पाएको अवस्था छ, त्यो पनि २३ हजार जति बेरोजगारहरुले मात्र । राजनीति मिसिएको कुनै पनि कार्यक्रम देशको दिवास्वप्न भएको छ, किनकि राजनीति नै अविश्वासका बीच चलिरहेको छ ।
यहाँ एक दलले अर्को दलको विश्वास गरेको छैन, एक गुटले अर्को गुटको विश्वास गरेको छैन, एक उपगुटले अर्को उपगुटको विश्वास गरेको छैन। अदालतप्रति सरकारको विश्वास छैन, सरकारप्रति अदालतको विश्वास छैन । मन्त्रीहरुको विश्वास कर्मचारीप्रति छैन, कर्मचारीहरुको पनि उनीहरुप्रति विश्वास छैन। उपभोक्ताप्रति व्यापारीको विश्वास छैन, व्यापारीप्रति उपभोक्ताको सकारात्मक धारणा छैन, होस् पनि कसरी ?
सरकारी वितरीत धारोमा लेदो आउँछ, हप्तामा एक दिन पानी दिन सकिएको छैन, बिल १२ सय ठ्याम्मै, बिजुली अघोषित लोड सेडिङ छ, सरकारी हो यो, संसारकै धेरै पानी भएको देशमा संसारकै महँगो बिजुली, त्यो पनि निरन्तर आपूर्ति नभएर औजारहरु काम नलाग्ने गरी बिग्रिएका छन् । यति अर्बको बिजुली निकासी गरियो भनियो, एक देशलाई नपुगेर अर्को देशसमेतलाई निर्यात गर्ने भनियो । गत एक साताभित्रै बिजुली आयात गर्ने सम्झौता भारतले नवीकरण नगरेको भए यहाँ हालत खराब हुने थियो, धन्न एक वर्षका लागि गरिनुपर्ने नवीकरण तीन महिनाका लागि गरिदियो।
सवा सय वर्षमा सरकारी आधा मात्र गरी २८ सय मेगावाट बिजुली उत्पादन गर्ने देशले १० हजार मेगावाट निर्यात गर्छु भन्दै देशैभरिका नदीनाला मित्रहरुलाई बैनाबट्टा गरिसकेको छ । यति उदार छ हाम्रो लोकतन्त्र कि सिमानातिर हेर्न भ्याउँदैन र नेता सुरक्षामा ताँती नै लाग्छन् हाम्रा सुरक्षाकर्मीहरु, अरु मरे भने मुचुल्का उठाइदिने हो, सवारीसाधनबाट पैसा कलेक्सन गर्न पाइलैपिच्छे बिल लिएर बस्ने हो र सकेसम्म पेट्रोलियम पदार्थको व्यापार गर्ने हो । सरकारी वितरित पेट्रोलियम पदार्थमा सधैँ घाटा भन्ने गरिएको छ, भान्सामा भ्याट लागेको छ, ग्यास सिलिन्डरको भ्याट व्यवसायीले फिर्ता पाउँछन्, ७० प्रतिशत आम घरेलु प्रयोगकर्ताहरु यसमा जिल्लाराम हुन्छन् । पहिले कार्ड बनाउँदा पैसा तानियो, अब फेरि व्यवसायी र घरेलु सिलिन्डर रंग फरक गर्ने भनिदै छ, अब आम उपभोक्ताले फेरि दुःख पाउने निश्चित छ ।
सरकारी सेवा यति कठिन र महँगो छ भनेपछि फाइदाका लागि गरिने व्यवसायीहरुबाट नेपालीले आश र त्राण पाउन सक्छन् भन्ने कुरामा विश्वास छैन र उद्यमी, व्यवसायीहरुले पनि असहजरुपमा कर तिर्नुपरेको छ । मूल बजारमै सटरहरु खाली भएको धेरै भयो । मतदाताले उम्मेदवारप्रति विश्वास गर्न छाडेका छन्, एउटा विश्वास दिएर पठाएको भोलि ती अर्कैको भइसक्छन्, सपनाबाहेक तिनले अरु बाँडेका छैनन् । विद्यार्थीप्रति गुरुको विश्वास छैन र शिक्षकको विद्यार्थीप्रति । पति–पत्नीबीच भएको लफडाले यी पंक्ति तयार गरिरहेको हप्ता त एक धार्मिक गुरुका नाममा खेलिएको होलीजस्तै भएको छ । पारिवारिक कुरालाई ल्याएर जीवन, जगत्, अहिंसा, ईश्वर र धर्मसँग जोड्दै समाजमा फाटो ल्याउन खोजिएको छ ।
हुँदा–हुँदा अब सीधासादा नागरिक बस्ने कर्णालीमा राजनीति घुस्ता कर्णाली करप्सन बढेको छ । देशको शुद्ध चित्र कर्णालीमा देखिन्छ भन्ने मान्यता थियो पहिले, अब त नदीलाई पनि मुद्दा हाल्ने हो, त्यो पो भन्नुपरेको अवस्था छ । यसै आवका पछिल्ला दिनहरुमा मात्रै विशेष अदालतमा मुद्दा जानेमध्ये करप्सन केसमा महिला नै १८, पुरुष ८७, यसमा जनप्रतिनिधि १९ जना, त्यसमा पनि पालिका प्रमुख नै तीनजना, उपप्रमुख एकजना, उपभोक्ता समितिका पदाधिकारी २६ जना, अन्य कर्मचारी ५४ जना गरी २ सय २३ जनाको नाम आएको छ।
कर्णालीमा पनि ठूला करप्सनका केसहरु दर्ता हुन थालेका छन् । सडक स्तरोन्नतिमा अनियमितता, पार्क निर्माणमा, बाटोघाटो निर्माणमा, खानेपानी मर्मत आयोजनामा, औद्योगिक क्षेत्र, शीत भण्डार निर्माणमा, हाइटेक नर्सरी निर्माणमा, मृत्यु भइसकेका नाममा सामाजिक सुरक्षा भत्ता वितरणमा, मानौँ सबै क्षेत्रमा । हाय दैव कर्णालीका योगी नरहरिनाथलाई कसरी बिर्सेछन् मानिसले, जसले खुट्टामा जुत्ता लगाएनन्, कसैको सम्मानको भोको भएनन्, उच्च–उच्च सम्मान दिँदा पनि उनले फिर्ता गरे, लिएनन् । अब त साहित्यिक सम्मानमा पनि मोटो खाम नपाए सम्मान नै नलिने परम्परा बस्न थालेको छ, पंक्तिकारले देखेको छ, काठमाडौँका यस्ता धेरै ठाउँको अवलोकन गरिरहँदा । अब त देशलाई दुख्न थालेको छ, देशको रंगीन राजनीति हेरिरहँदा ।
स्वयं गृहमन्त्री प्रहरी नियन्त्रणमा, गृहसचिव त्यस्तै, उपप्रधानमन्त्रीहरु शरणार्थी काण्डमा, ठूला–ठूला राजनीतिक हस्तीहरु कतै सरकारी जग्गामा, कतै सुनमा, कतै औषधि कोरोना काण्डमा, ठेक्कापट्टामा, शक्तिको सदुपयोग गर्नुपर्ने पूर्वीय चिन्तनलाई खोलामा बगाउँदा देशले यो अभिशाप बोक्नुपरेको छ।
देश ऋण र व्यापार घाटामा चुर्लम्म डुबिरहने, युवापुस्ता सबैजसोले देश छोड्ने, महँगीको भीमकाय संघीयता देशवासीले पालिरहनुपर्ने, गुट–उपगुटका महामहिम उपल्लो तहमा रहने, अनि कसलाई आममाफी दिनुपर्ने, त्यसैका लागि सर्वोच्च संस्था रहने, देशमा भयंकर ठूलो समस्या छ।
देशभक्तिभन्दा दलभक्ति बढेको छ, दलभित्र पनि गुट–उपगुटलाई खुशी गराउनुपर्ने बाध्यता छ । अमुक एकजना पात्रले भेटमा भन्दै थिए, पाँच क नबुझाएकोले चुनावको टिकट नपाइएको हो वडा अध्यक्षको । क माने कलम पढेको बाह्रखरीमा उनले भनेको कको खासै अर्थ बुझिएन, बुझ्न प्रयास पनि गरिएन।
किनकि जति बुझ्यो उति कठिन हुँदै आएको छ हाम्रो समाजमा। सेक्सपियरले धेरै पहिले भनेका थिए, राजनीतिले त ईश्वरलाई पनि झुक्याउँछ भनेर, कसको विश्वास कसलाई गर्ने, मानवनिर्मित कानुनलाई आँखा छल्न थालेपछि। देवनिर्मित कानुन थियो पहिले, आत्मा साक्षी राखेर मन–वचनले कर्म गर भनिन्थ्यो, उपकार गरे धर्म हुन्छ भनिन्थ्यो, अब धर्म बिक्रीमा गइसकेको छ, व्यापारीकरण भइसकेको छ, सबै पद–प्रतिष्ठा परिवारमय भएको छ, अपरिवार बा अरु भए समाजले नचिन्ने भएको छ, राजनीतिले नचिन्ने भएको छ।
एक निरीह नागरिक भएर बाँच्न पनि कठिन भइसकेको अवस्था छ । महयज्ञहरुमा गएर माला लाउन भ्याउने देशका नेताहरुलाई स्वधर्ममा रहनुपर्छ भन्ने चेत कहिले आउने त अब ?